Jerzy Dąbrowski, znany również jako Dąmbrowski lub Dombrowski herbu Junosza, to postać o znacznym dorobku w historii Polski. Urodził się 29 kwietnia 1889 roku w Suwałkach, gdzie rozpoczęła się jego życiowa droga. Zmarł natomiast 17 grudnia 1940 roku w Mińsku.
Był podpułkownikiem kawalerii Wojska Polskiego, a także nieformalnym liderem, określanym mianem „zagończyka”. Jego życie i działalność niosą ze sobą wiele ciekawych wątków, które zasługują na bliższe omówienie.
Życiorys
Jerzy Dąbrowski był synem Adolfa, który pełnił funkcję generała-majora kawalerii w Rosji, oraz Leontyny z Kozłowskich. Był on starszym bratem Władysława Dąbrowskiego, znanego „zagończyka” i majora kawalerii Wojska Polskiego.
Ukończył szkołę realną w Wyborgu, a następnie zdał maturę. Jego dalsza edukacja odbyła się w Instytucie Mierniczym w Moskwie. Po odbyciu obowiązkowej służby wojskowej w 1910 roku, po wybuchu I wojny światowej, został powołany do armii rosyjskiej. Już we wrześniu 1914 roku, dzięki swojej odwadze na froncie, otrzymał stopień chorążego, a w październiku został podporucznikiem.
Na froncie służył w kawalerii jako rotmistrz oraz dowódca szwadronu. Później przeszedł do lotnictwa wojskowego, gdzie objął stanowisko dowódcy eskadry. Po rewolucji lutowej w 1917 roku, Dąbrowski przeszł do Naczpola w Sankt Petersburgu, a po demobilizacji powrócił do majątku Podolszczyzna, gdzie osiedlił się do jesieni tego samego roku.
W październiku 1918 roku, razem z Władysławem, dołączył do Samoobrony Wileńskiej, która stawiała opór bolszewikom na Wileńszczyźnie. Jerzy zorganizował ochotniczy szwadron kawalerii, który z czasem przekształcił się w Pułk Ułanów Wileńskich. Bracia stali na czołowej linii dowodzenia tej formacji wojskowej. W pierwszych dniach stycznia 1919 roku, brali aktywny udział w walkach obronnych na Antokolu przeciwko bolszewikom.
Gdy przewaga bolszewików była przytłaczająca, 5 stycznia wycofali się z miasta, by następnego dnia sformować w Białej Wace pod Wilnem oddział partyzancki, znany jako Wileński Oddział Wojsk Polskich. Jerzy Dąbrowski pełnił w nim funkcję zastępcy dowódcy oraz komendanta 1 pułku ułanów.
Po przejęciu funduszy Samoobrony, wynoszących około 140 tysięcy marek, bracia na czele dwóch szwadronów kawalerii i batalionu piechoty (około 700 osób) ruszyli z Ejszyszek w kierunku Grodna. Prowadzili wojnę partyzancką na terenach Grodzieńszczyzny, Wileńszczyzny oraz Polesia. Ich osiągnięcia obejmowały m.in. walki pod Różaną, zdobycie Prużany oraz fortecy Brześć Litewski. Zajmowali teren okupowany przez bolszewików, budząc wśród nich postrach.
W tej kawalerii znajdowały się późniejsze znane osobistości Polskiego międzywojnia, takie jak Stanisław Cat-Mackiewicz oraz hrabia Eustachy Sapieha. W oddziale służbę wojskową rozpoczął również młody Witold Pilecki. Po włączeniu oddziału braci Dąbrowskich do grupy wojsk gen. Antoniego Listowskiego, oddział przekształcił się w grupę operacyjną. Jerzy został ponownie zastępcą swojego brata.
Stopień rotmistrza Jerzy Dąbrowski otrzymał 24 kwietnia 1919 roku. W czerwcu tego samego roku, podczas reorganizacji w Lidzie, oddział Dąbrowskich stał się regularną jednostką Wojska Polskiego, przekształconą w 13 pułk ułanów Wileńskich. Jerzy objął stanowisko zastępcy dowódcy, któremu przewodził jego brat Władysław.
Latem 1920 roku, podczas ofensywy bolszewickiej, bracia sformowali 211 pułk ułanów, gdzie Jerzy był zastępcą dowódcy. W skład tej jednostki, 15 października 1920 roku, weszły siły Wojska Litwy Środkowej, biorące udział w walkach przeciw Litwinom w okolicach Rykontów oraz Rudziszek.
Po zakończeniu działań wojennych Dąbrowski kontynuował służbę w 9 pułku strzelców konnych we Włodawie, a później w 3 pułku strzelców konnych w Wołkowysku. W dniu 3 maja 1922 roku, został zweryfikowany w stopniu rotmistrza ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku, zajmując 213. lokatę w korpusie oficerów jazdy. W dniu 4 października 1924 roku, przeniesiony został do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy 6 szwadronu kawalerii.
18 lutego 1928 roku awansował na majora, a 28 stycznia 1931 roku został przeniesiony z KOP do 4 pułku ułanów Zaniemeńskich w Wilnie, gdzie objął stanowisko zastępcy dowódcy pułku. 14 grudnia tego samego roku awansował na podpułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 roku i zajmował piątą lokatę w korpusie oficerów zawodowych kawalerii.
W ramach osadnictwa wojskowego, Dąbrowski nabył działkę w Dziśnie, a następnie kupił znaczny folwark Mazuryszki, gdzie mieszkał z rodziną podczas letnich miesięcy, prowadząc gospodarstwo.
W trakcie kampanii wrześniowej objął dowództwo 110 rezerwowego pułku ułanów, który 14 września dołączył do Brygady Rezerwowej Kawalerii „Wołkowysk”. Jego zastępcą był mjr Henryk Dobrzański, później znany jako „Hubal”. Pułk miał początkowo działać na przedpolu Wołkowyska, jednak szybko przemieszczał się w kierunku Wilna, kierując się przez Piaski, Mosty i Ejsmonty.
Po uzyskaniu nieprawdziwej informacji o kapitulacji Wilna, ppłk Dąbrowski postanowił odpowiedzieć na tę sytuację z własnej inicjatywy, co niektórzy badacze uważają za krok samowolny. W nocy z 20 na 21 września, pułk przeprawił się na zachodni brzeg Niemna, kierując się do Puszczy Augustowskiej, gdzie prowadził walki z Armią Czerwoną.
W tym okresie, podejmując decyzję o wsparciu oblężonej Warszawy, Dąbrowski zezwolił części oficerów na powrót do domów lub ucieczkę na Litwę. Nocą z 24 na 25 września, pułkowi udało się oderwać od walki z wrogiem, co pozwoliło im skierować się na południe, w stronę Łomży. O świcie 28 września, chory już ppłk Dąbrowski w rejonie Janowa koło Kolna, rozwiązał resztki pułku, a jego oficerowie kontynuowali marsz na Warszawę pod dowództwem mjr. Dobrzańskiego.
Z początku października, Dąbrowski przedostał się na Litwę, gdzie został umieszczony w szpitalu na dwa tygodnie, a następnie internowany w VI forcie. Po zajęciu Litwy przez ZSRR, został aresztowany przez NKWD. Na podstawie jego zasług z lat 1919-1920, został skazany na karę śmierci i stracony w więzieniu w Mińsku w nocy z 16 na 17 grudnia 1940 roku, po brutalnych torturach. Inne źródła sugerują, iż zmarł w więzieniu w Mińsku w styczniu 1941 roku.
Ordery i odznaczenia
Wśród licznych osiągnięć Jerzego Dąbrowskiego, podpułkownika, szczególną uwagę zwracają jego liczne odznaczenia i ordery, które dokumentują jego męstwo oraz wkład w obronę kraju.
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 2023),
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 5379 (8 kwietnia 1922),
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie, po raz pierwszy w 1921),
- Złoty Krzyż Zasługi (14 września 1929),
- Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej.
Upamiętnienie
W 2009 roku Instytut Pamięci Narodowej opublikował komiks poświęcony postaci Jerzego Dąbrowskiego, który stworzyli Krzysztof Wyrzykowski oraz Sławomir Zajączkowski. Komiks nosi tytuł „Łupaszka 1939” i zawiera nie tylko opowieść, ale także rys biograficzny oraz szczegółowe omówienie kontekstu historycznego tamtych czasów.
Istotnym elementem upamiętnienia Jerzego Dąbrowskiego jest pomnik, który oddano hołd 110 Rezerwowemu Pułkowi Ułanów. Zlokalizowany jest on we wsi Janowo, niedaleko Kolna. Pomnik został wybudowany w miejscu, gdzie 28 września 1939 roku podpułkownik Dąbrowski podjął trudną decyzję o rozwiązaniu pułku. Cała konstrukcja składa się z czterech granitowych kamieni, gdzie jeden z nich symbolizuje pułk, a pozostałe trzy reprezentują dowódców oraz ich jednostki, które wyodrębniły się z rozwiązanej formacji.
Pozostali ludzie w kategorii "Wojsko i służby mundurowe":
Telesfor Mickiewicz | Michał Milewski | Leon Koc | Rudolf Dzipanow | Leon Sulkiewicz | Aleksander Pajewski | Władysław Wiecierzyński | Henryk Minkiewicz | Wacław Jacyna | Leon Pachucki | Ryszard Parafianowicz | Zdzisław Maszewski | Władysław Dąbrowski (1891–1927) | Teodor Leon Zaniewski | Lucjan Małachowski | Jerzy Staniszewski | Kazimierz Bartnik | Wacław Jagas | Zygmunt Rylski | Zygmunt SzafranowskiOceń: Jerzy Dąbrowski (podpułkownik)