Aleksander Osipowicz

---

Życiorys

Rodzina Osipowiczów miała swoje korzenie w Suwalszczyźnie od XVIII wieku. Andrzej, pradziadek Aleksandra, osiedlił się w malowniczej wsi Zuśnia, znajdującej się w rejonie Filipowa. Dziadek Wincenty, w miarę rozwoju rodziny, przeniósł się do Suwałk, gdzie w czasie Księstwa Warszawskiego pełnił zaszczytną funkcję burmistrza. Tadeusz, ojciec Aleksandra, był urzędnikiem w Komisji Wojewódzkiej, co również przyczyniło się do znaczenia rodziny w lokalnej społeczności.

Początkowo Osipowicze posiadali w Suwałkach dom oraz działkę z widokiem na Stary Rynek (dziś ul. T. Kościuszki 66), a także łąkę i ogród w sąsiedztwie Hańczy. Jak wiele innych rodzin w regionie, zajmowali się rolnictwem. Jednak z powodu długów Wincentego, połowa ich posiadłości musiała zostać oddana w długoterminową dzierżawę. Z biegiem lat, interwencje Tadeusza przyczyniły się do poprawy sytuacji finansowej rodziny. Dzięki jego staraniom spłacono długi Wincentego, uporządkowano dom i wzniesiono nowe budynki na należącej do nich działce.

W przybliżeniu w latach 1822 lub 1823, Tadeusz i jego żona Anna z Wojtkiewiczów powitali na świecie syna – Kazimierza Aleksandra Józefa. Po tragicznej śmierci Tadeusza, która miała miejsce między rokiem 1830 a 1832, opiekę nad młodym Aleksandrem przejęła matka oraz kuzyn, Jan Słuchocki. W 1836 roku młody Osipowicz rozpoczął swoją edukację w Szkole Obwodowej w Suwałkach, którą ukończył w 1839 roku, a następnie kontynuował naukę w miejscowym gimnazjum, przed podjęciem studiów w Petersburgu (prawdopodobnie na wydziale prawa).

Koszty nauki ponosiła Anna, korzystając z majątku pozostałego po zmarłym mężu, a także otrzymując wsparcie od ojczyma, Karola Brodnickiego, który był podleśnym w Bartnej Górze, oraz Bonawentury Wojtkiewicza, pracującego jako urzędnik w Rządzie Gubernialnym.

W 1844 roku młody Osipowicz debiutował na łamach „Niezabudki”, wydawanej w Petersburgu przez Jana Barszczewskiego. Opublikowane wiersze, takie jak „Dumania o życiu człowieka” oraz „Dumka”, niestety nie spotkały się z dużym zainteresowaniem, co, jak zauważa Iwona Dawidowicz, mogło później wpłynąć na jego decyzję o porzuceniu literackich aspiracji.

Po zakończeniu edukacji Osipowicz wrócił do Suwałk, gdzie związał się małżeństwem z Małgorzatą Borzysławską 9 lipca 1849 roku. Rozpoczął także pracę jako nauczyciel rysunku oraz kartografii w pensji żeńskiej, w której jego żona pełniła rolę guwernantki. Na nauczanie tych przedmiotów uzyskał oficjalne zezwolenie 8 marca 1849 roku. Po likwidacji pensji przeszedł do suwalskiego gimnazjum, gdzie nauczał przez dwa i pół roku. W roku szkolnym 1859/60 zajął się niższą szkołą męską, uzyskując w lipcu 1859 roku zezwolenie od Warszawskiego Okręgu Naukowego. Następnie pracował również w sześcioklasowej Rządowej Wyższej Szkole Żeńskiej, która została zlikwidowana w 1861 roku.

W tym czasie rodzina Aleksandra i Małgorzaty wynajmowała piętro w domu Mateusza Butkiewicza przy ul. Stary Rynek 226 (dzisiejsza ulica to ks. Kazimierza Hamerszmita, dawniej Karola Brzostowskiego). Osipowicz połączył swoją działalność pedagogiczną z urzędniczą, pełniąc różne funkcje, w tym pisarza i adiunkta prawnego w Sekcji Skarbowej Augustowskiego Rządu Gubernialnego, młodszego rachmistrza w Wydziale Administracyjnym, pomocnika naczelnika Kancelarii Gubernatora Cywilnego oraz tłumacza dla Rządu Gubernialnego.

W połowie 1869 roku Aleksander przeniósł się do Warszawy, gdzie zamieszkał przy ul. Świętojerskiej 1776 a i zaczął pracować w Warszawskim Rządzie Gubernialnym. W 1879 roku powrócił do Suwałk, pełniąc różne funkcje w administracji, w tym tłumacza oraz sekretarza. W 1883 roku uzyskał tytuł radcy dworu, a w 1886 roku przeszedł na emeryturę. Ostatecznie zmarł 1 stycznia 1893 roku po długotrwałej i ciężkiej chorobie, a jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na suwalskim cmentarzu.

Działalność

Zainteresowania Aleksandra Osipowicza, związane z jego ziemią rodzinną, obejmowały zarówno historię, jak i współczesność. Pasjonował się on szczególnie etnografią oraz językiem regionalnym, a także historią i archeologią. Współpraca z Oskarem Kolbergiem miała istotny wpływ na jego twórczość. Jego badania naukowe, dotyczące językoznawstwa oraz ludoznawstwa, przyczyniły się do publikacji wielu prac w ówczesnych czasopismach. Wśród nich znalazły się między innymi: Gazeta Polska, Gazeta Rolnicza, Biblioteka Rolnicza, Tygodnik Ilustrowany oraz Opiekun Domowy.

Niestety, jego etnograficzna działalność nie została w wystarczający sposób doceniona. Krytycy zarzucali mu, że jego publikacje miały więcej literackiego niż naukowego charakteru. Andrzej Wędzki w swoim dziele „Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny” zauważa, iż wartość artykułów Osipowicza polega przede wszystkim na zachowaniu informacji o obiektach, które dziś już nie istnieją.

Wydaje się, że najistotniejszym osiągnięciem Osipowicza był Słowniczek gwary Augustowskiej. Niestety, ta obszerna praca nie doczekała się publikacji drukiem. Miał obejmować prawdopodobnie trzy tomy, z czego pierwszy rozliczał się z nie mniej niż 388 stron, drugi miał ich co najmniej 420, a trzeci przynajmniej 363. Cenny był także fakt, iż ze Słowniczka korzystał Jan Karłowicz przy opracowywaniu Słownika gwar polskich. W jego wstępie do pierwszego tomu, wyraża on wdzięczność osobom, które dostarczyły mu pomocnych materiałów, wspominając również Andrzeja Cinciałę oraz Aleksandra Osipowicza.

Tadeusz Budrewicz zwraca uwagę, że Osipowicz, na większą skalę niż etnograf, pełnił rolę społecznika. Jego obecność w „Gazecie Polskiej” ukazywała życie społeczne i kulturalne Suwałk. Oceaniał on różnorodne występy oraz informował o działalności lokalnych artystów, a także podsumowywał stan czytelnictwa prasy w Suwałkach oraz Łomży. Osipowicz dążył do propagowania edukacji na wsi, co świadczy o jego zaangażowaniu w rozwój społeczności lokalnych.

W jednym z listów do Kraszewskiego Osipowicz wyznał: „Z potrzeby pisania pisałem, a w chęciach jak najlepszych, tym gorzej dla mnie jeżeli nie tak jak należy.” Rękopisy jego prac, w tym „Wycieczki w okolice Suwałk”, zostały przekazane czasopismu „Wisła”.

Wybrane publikacje

Oto niektóre z najbardziej znaczących dzieł Aleksandra Osipowicza, które pokazują jego twórczość oraz różnorodność podejmowanych tematów:

• Było trzech braci, dwóch rozumnych a jeden głupi,
• Dzika róża,
• O doli Antkowej na świecie,
• Pan Herbacjusz,
• Wycieczki w okolice Suwałk: gawędy, obrazki i podania, oprac. T. Budrewicz, A. Matusiewicz, Suwałki 1994.

---

Oceń: Aleksander Osipowicz

---