Adam Koc

---

Życiorys

Adam Koc był osobą zaangażowaną w życie polityczne i militarne Polski w XX wieku. Jego aktywność rozpoczęła się w młodości, kiedy to stał się członkiem Związku Rewolucyjnego Młodzieży Narodowej. Następnie dołączył do Związku Walki Czynnej oraz Związku Strzeleckiego, co stanowiło ważny krok w jego karierze. Z pełnym zaangażowaniem piastował stanowisko komendanta okręgu warszawskiego, a później objął funkcję Komendanta Naczelnego Polskiej Organizacji Wojskowej oraz był oficerem Legionów Polskich.

Od grudnia 1919 roku służył w Wojsku Polskim, gdzie wyróżnił się podczas wojny polsko-bolszewickiej, pełniąc rolę dowódcy 201 pułku piechoty Obrony Warszawy, a potem dowodził Dywizją Ochotniczą od 31 lipca do 3 grudnia 1920 roku. W ciągu późniejszych lat zdobywał doświadczenie na różnych stanowiskach w Ministerstwie Spraw Wojskowych.

W zaangażowaniu politycznym Koca, istotnym wydarzeniem było uczestnictwo w przewrocie majowym, w którym stanął po stronie generała Józefa Piłsudskiego. Jako szef sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie pełnił tę funkcję od 14 września 1926 do 4 marca 1928 roku.

Jego wpływy polityczne były widoczne również w pracy legislacyjnej – był posłem na Sejm II, III i IV kadencji w latach 1928–1936, a także senatorem V kadencji w latach 1938–1939. Należał do Koła Parlamentarnego Obozu Zjednoczenia Narodowego w 1938 roku. W latach 1929-1930 był redaktorem naczelnym pro-sanacyjnych gazet takich jak Głos Prawdy i Gazeta Polska.

W polityce finansowej pełnił funkcję wiceministra skarbu od 23 grudnia 1930 do grudnia 1935, a od stycznia 1932 r. do grudnia 1935 r. był komisarzem rządowym w Banku Polskim. Współpracował jako jeden z głównych negocjatorów umów pożyczkowych II Rzeczypospolitej z Państwami zachodnimi, w tym z Francją i Wielką Brytanią. Pełnił również obowiązki prezesa Banku Polskiego od 7 lutego do 27 kwietnia 1936 roku.

Po śmierci Piłsudskiego, Koc zajął stronę generała Edwarda Śmigłego-Rydza. Od 24 maja 1936 do 25 czerwca 1938 roku pełnił funkcję Komendanta Naczelnego Związku Legionistów Polskich. Jako współautor programu, był również szefem Obozu Zjednoczenia Narodowego od lutego 1937 do stycznia 1938 roku, wykazując się przy tym proaktywnością na rzecz zbliżenia sanacji z Narodową Demokracją i Ruchami Narodowo-Radykalnym „Falanga”.

Podczas wrześniowej kampanii wojennej w 1939 roku, Koc odegrał kluczową rolę w koordynacji ewakuacji złota Banku Polskiego z kraju. Jako wiceminister skarbu w gabinecie Felicjana Sławoja Składkowskiego, a później minister skarbu oraz minister przemysłu i handlu, odgrywał ważną rolę w rządzie. W okresie rządu emigracyjnego Władysława Sikorskiego został II podsekretarzem stanu w Ministerstwie Skarbu.

Od 1940 roku do końca swojego życia przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie pełnił m.in. funkcję wicedyrektora Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, pozostając aktywnym uczestnikiem życia politycznego i społecznego za granicą.

Wczesne lata

Adam Koc urodził się w rodzinie, której herb nosił nazwę Dąbrowa, pochodzącej z malowniczej części Podlasia. Jego dziadek, Leon, miał za sobą wiele osiągnięć – był powstańcem styczniowym oraz burmistrzem miejscowości Filipów i Serej. Z kolei babka, Waleria, doskonale wypełniała swoje obowiązki jako kurierka Rządu Narodowego. Ojciec, Włodzimierz Koc (1848–1925), był nauczycielem języków klasycznych, a jego małżeństwo z Heleną z domu Pisanko (1862–1894) przyniosło na świat trzech synów: Adam Ignacy, Leon Wacław (1892–1954, późniejszy pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego) oraz Stefan (1889–1908).

Niestety, matka Adama zmarła w 1894 roku, co sprawiło, że opiekę przejęła siostra Heleny, Elżbieta Pisanko. W 1899 roku rodzina przeniosła się do wynajmowanego lokum w Suwałkach, mieszczącym się przy ulicy Krzywej 80. To od 1900 roku Adam rozpoczął naukę w szkole elementarnej, a rok później kontynuował edukację w rosyjskim Gimnazjum Męskim w Suwałkach. W tym okresie, jak sądzi się, Adam zaangażował się w działalność niepodległościową, biorąc udział w kółkach samokształceniowych.

Jesienią 1905 roku, w trakcie rewolucji, był aktywnym uczestnikiem komitetu strajku szkolnego gimnazjalistów. Jego zaangażowanie w działania tej organizacji doprowadziło do relegowania go ze szkoły, razem z Aleksandrem Putrą. W tym czasie mógł również należeć do Narodowego Związku Robotniczego, który był blisko związany z Narodową Demokracją; jego brat, Stefan Koc, był jednym z aktywnych działaczy NZR.

W styczniu 1906 roku Adam rozpoczął naukę w Polskiej Prywatnej Siedmioklasowej Szkole Handlowej w Suwałkach (obecnie znanej jako Zespół Szkół nr 2). Wkrótce potem ojciec wysłał go do Krakowa, gdzie miał rozpocząć studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Aby móc podjąć naukę, musiał zdać maturę w jednym z krakowskich gimnazjów, co udało się osiągnąć 20 czerwca 1912 roku w IV Gimnazjum Klasycznym w Podgórzu (obecnie IV Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki). Chociaż Koc uzyskał przeciętne oceny (wię majority to dostateczne, jedynie z łaciny i greki zdobył ocenę dobrą), były one wystarczające do rozpoczęcia studiów na polonistyce na Wydziale Filozoficznym UJ.

Działalność niepodległościowa

W kontekście działalności niepodległościowej, Adam Koc, przystępując do egzaminu maturalnego, spędził trzy lata w Krakowie, gdzie aktywnie zaangażował się w różnorodne inicjatywy mające na celu odzyskanie niepodległości. W tym okresie swoją przynależność do radykalnej młodzieży narodowej zawdzięczał wpływom Władysława Studnickiego, mając u boku takich współpracowników jak Aleksander Putra, Bogusław Kunc oraz Bolesław Dąbrowski. W jesieni 1909 roku Koc postanowił dołączyć do Związku Rewolucyjnego Młodzieży Narodowej (ZRMN), który z czasem został włączony przez Studnickiego do konspiracyjnego Związku Walki Czynnej (ZWC), choć jednocześnie martwił się o ewentualne wpływy socjalistyczne w tej formacji. Przyjął wówczas pseudonim konspiracyjny Witold i w 1911 roku wprowadził do organizacji swojego młodszego brata, Leona.

Oprócz wspomnianych działań, Koc aktywnie uczestniczył w Związku Strzeleckim, który był legalną organizacją związana z ZWC. Na początku pełnił rolę skarbnika krakowskiego oddziału tej organizacji. Na przełomie maja i czerwca 1910 roku został wysłany przez Józefa Piłsudskiego oraz Kazimierza Sosnkowskiego do Grodna, gdzie miał za zadanie sporządzić dogłębny opis rosyjskiej twierdzy. Skrupulatnie wykonał to zlecenie, a mapy ze szczegółowymi szkicami przekazał Aleksandrowi Prystorowi, który przybył z ramienia organizacji. Udało mu się w konsekwencji zasłużyć na przyjęcie na wyższy kurs oficerski ZWC, co miało miejsce w 1913 roku. Związek Strzelecki w Stróży, koło Limanowej, stał się kolejnym krokiem w jego wojskowej karierze. Wiosną 1914 roku zdał egzamin, uzyskując tytuł oficera oraz odznaczenie „Parasol”. Od października 1913 roku sprawował także funkcję adiutanta Komendy Głównej Związku Strzeleckiego, zajmując się sprawami związanymi z zaborami rosyjskimi.

Polska Organizacja Wojskowa

Po wybuchu I wojny światowej, w dniu 10 sierpnia 1914 roku, Adam Koc działając zgodnie z instrukcjami przesłanymi przez Walerego Sławka, przybył wraz ze swoim bratem z Druskienik do Warszawy. Samorzutnie objął prowadzenie Związków Strzeleckich, które działały na terenie zaboru rosyjskiego. W tym czasie nawiązał także współpracę z Karolem Rybasiewiczem, który pełnił funkcję komendanta Polskich Drużyn Strzeleckich w Królestwie Polskim. To dzięki inicjatywie Koca zdołano połączyć oba organizacje, w efekcie czego on sam został zastępcą Rybasiewicza, który objął dowództwo nad zintegrowanymi grupami. 22 października 1914 roku, dotąd bezimienna organizacja, przyjęła nazwę Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Jej dowództwo sprawował Tadeusz Żuliński, wysłannik Piłsudskiego. Głównym celem POW była prowadzenie działań dywersyjnych na tyłach rosyjskich sił zbrojnych.

Adam Koc, używając swojego pseudonimu Witold, został członkiem Komendy Naczelnej POW oraz w początku 1915 roku objął stanowisko komendanta okręgu warszawskiego. W lutym 1915 roku Koc awansował na podporucznika, pragnąc brać udział w walkach, które toczyły Legiony Polskie, w nadziei na starcie z Rosjanami. Kluczowym momentem miała być jego misja, polegająca na dostarczeniu raportów o działalności POW do Piłsudskiego, do której wyznaczył go Żuliński. Zwyczajowo, kurierzy POW przekraczali linię frontu, aby dotrzeć do I Brygady Legionów, jednak po ustabilizowaniu się frontu, Koc musiał skorzystać z północnej drogi kurierskiej przez Finlandię oraz Szwecję. Pod przybranym nazwiskiem Adam Krajewski, wyruszył z Warszawy 25 maja 1915 roku.

Po dotarciu do Petersburga, jego kierunek prowadził ku granicy fińskiej. W tym miejscu nielegalnie przekroczył granicę i poprzez Terijoki dotarł do Helsinek. Z Helsinek, nie obeszło się bez komplikacji, zdołał przedostać się do Szwecji. Cała operacja odbyła się we współpracy z fińskimi organizacjami dążącymi do niepodległości. W Sztokholmie Koc spotkał kolejnego rzecznika POW, Aleksandra Sulkiewicza. Problemy z uzyskaniem wiz austro-węgierskich zmusiły ich obydwu do wyjazdu do Kopenhagi. Po zrealizowaniu wizy, Koc przebywał w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie spotkał Adama Skwarczyńskiego, a następnie udał się do Krakowa, gdzie mógł otrzymać mundur legionisty i przekazać swój raport Piłsudskiemu.

Legiony Polskie

Główny artykuł: Legiony Polskie (1914–1918). Po zakończeniu swojego zadania, Adam Koc został przydzielony do II batalionu 5 pułku piechoty, znanego jako „Zuchowaci”, w ramach III Brygady Legionów. Po tym, jak wojska państw centralnych zajęły Lublin, otrzymał misję, która pokrywała się z jego wcześniejszymi doświadczeniami związanymi z działalnością konspiracyjną. Jego zadaniem było wsparcie Wydziału Narodowego Lubelskiego (WNL), który propagował w regionie Lubelszczyzny politykę Józefa Piłsudskiego, konkurującego z c.k. Komendą Legionów. Działalność ta zwróciła uwagę austriackich władz, co doprowadziło do przeniesienia go do służby liniowej. Koc zmagał się z licznymi trudnościami zdrowotnymi, w tym z przebytym zapaleniem płuc oraz malarią, a także miał poważne problemy ze wzrokiem.

*Cytat:* „W pełnieniu moich obowiązków natrafiłem na trudności, ponieważ miałem kłopoty ze wzrokiem. W nocy nic nie widziałem, a co raz zdarzały się nocne wypady, gdy po zapadnięciu zmroku wychodziliśmy na patrolowanie przedpola. Należało więc wyszukać sobie ordynansa bojowego, który mógłby w nocy zastępować osłabiony wzrok, prowadząc w ciemnościach.”

W dniu 18 września 1916 roku Koc odniósł poważną ranę w bitwie pod Sitowiczami nad Stochodem. Został postrzelony kulą karabinową w okolicach wątroby podczas misji zwiadowczej, w trakcie której prowadził obserwację pozycji rosyjskich z miejsca zorganizowanego na dębie. Tego dnia zginął sierżant Aleksander Sulkiewicz, który próbował pomóc rannemu Kocowi. Po ściągnięciu z drzewa, Koc otrzymał pomoc od dr. Felicjana Sławoj Składkowskiego. Następnie rannego przewieziono do Zakładu Sanitarnego Brygady, a później do szpitala legionowego, który znajdował się w pałacu Pod Baranami w Krakowie.

Rekonwalescencja zakończyła się 31 stycznia 1917 roku, po czym Koc powrócił do aktywności politycznej w I Brygadzie, stając się jednym z założycieli tajnej organizacji polityczno-wojskowej żołnierzy 5 pułku piechoty znanej jako Towarzystwo Analfabetów, które wspierało niepodległościową politykę Piłsudskiego. W tym czasie Koc zyskał znaczący autorytet wśród piłsudczyków.

W następstwie swojej działalności, dowództwo postanowiło karnie przenieść Koca do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie miał odbyć kolejny kurs wyszkolenia. 22 lipca 1917 roku, po kryzysie przysięgowym, został internowany jako oficer w obozie w Beniaminowie. W tym samym czasie jego brat, ppor. Leon Koc, został także internowany, ale w przebraniu szeregowego, dostępnego w obozie w Szczypiornie. W obozie w Beniaminowie Adam Koc kontynuował swoją działalność propagandową związana z piłsudczykiem, starając się przekonać pozostałych internowanych o potrzebie oporu. 22 kwietnia 1918 roku Koc został zwolniony z obozu z powodu złego stanu zdrowia.

Znów w POW

Po zakończeniu pobytu w obozie, Adam Koc wznowił swoją działalność konspiracyjną w ramach Polskiej Organizacji Wojskowej. Objął on Komendę Naczelną POW nr 1 w Warszawie, zarządzając obszarem okupowanym przez Niemców. Zastąpił na tym stanowisku Jana Zdanowicza-Opielińskiego, który następnie przekonał Edwarda Śmigłego-Rydza, Komendanta Głównego POW, do mianowania Koca na to zaszczytne stanowisko.

Koc przejął również funkcję po Tadeuszu Kasprzyckim w Konwencie Organizacji A, powołanym w lecie 1917 roku przez Bogusława Miedzińskiego, Jędrzeja Moraczewskiego oraz samego Kasprzyckiego. Organizacja ta działała w ukryciu w ramach obozu piłsudczykowskiego.

Pełniąc rolę Komendanta Naczelnego, Koc, znany również pod pseudonimem Szlachetny, zainicjował reorganizację struktury Komendy i skutecznie wprowadził w życie rozkaz Śmigłego-Rydza o utworzeniu oddziałów lotnych, które miały zajmować się działaniami dywersyjnymi. Jego działania obejmowały także akcje przeciwko policji niemieckiej oraz koordynację współpracy POW z Pogotowiem Bojowym PPS. Efektywność w tych dziedzinach przyczyniła się do znacznego wzrostu jego autorytetu.

Relacje Koca z Miedzińskim, który w strukturze POW odpowiadał za kontakty z partiami politycznymi, oraz ze Śmigłym-Rydzem były coraz silniejsze. Warto zaznaczyć, że Koc czasowo zastąpił Śmigłego-Rydza w okresie, gdy Komendant Główny POW przebywał w Kijowie we wrześniu 1918 roku.

Po utworzeniu rządu lubelskiego 7 listopada 1918 roku w Warszawie zaczęły powstawać niemieckie rady żołnierskie, a Koc stał się inicjatorem ich rozbrajania. W dniu 10 listopada 1918 roku, razem z księciem Lubomirskim, członkiem Rady Regencyjnej, oraz grupą działaczy POW, powitał na dworcu kolejowym w Warszawie Józefa Piłsudskiego oraz Kazimierza Sosnkowskiego, którzy wracali do kraju po uwolnieniu z twierdzy w Magdeburgu. Następnie Koc wydał rozkaz o rozbrojeniu niemieckich wojsk okupacyjnych.

W krótkim czasie do akcji przystąpiło około 50 tysięcy członków POW, którzy skutecznie zorganizowali się i przejęli władzę z rąk niemieckich okupantów.

Służba w Wojsku Polskim

Adam Koc, pełniąc znaczącą rolę jako Komendant Naczelny Polskiej Organizacji Wojskowej, związał się z Wojskiem Polskim w chwili, gdy ojczyzna odzyskała niepodległość. W tym poszukiwanym okresie, wiele z członków POW zostało włączonych do armii, a Koc przeszedł na etat wojskowy, zachowując jednocześnie stanowisko referenta w Sztabie Generalnym WP. Już w marcu 1919 jego struktury podlegały Oddziałowi VI Informacyjnemu, który niedługo później zmienił nazwę na Oddział II. Na mocy dekretu Naczelnego Wodza z 17 grudnia 1919 roku Koc otrzymał stopień kapitana i rozpoczął służbę w Biurze Wywiadowczym tegoż oddziału.

Po krótkim okresie przeszkolenia w Wojennej Szkole Sztabu Generalnego, gdzie uczył się od 13 czerwca do 1 grudnia 1919, Koc objął ważną funkcję szefa Sekcji IV Propagandy i Opieki nad Żołnierzem. Mimo swojej aktywności w POW, trudno było rozgraniczyć, które jego działania przypisane były wojskowym obowiązkom, a które dotyczyły pracy w organizacji. Na początku 1920 roku Adam Koc został wybrany sekretarzem Kapituły Tymczasowej Orderu Virtuti Militari, będąc jednym z pierwszych jego kawalerów po 1919 roku.

W maju i czerwcu 1920 roku przebywał na Ukrainie, gdzie działał jako oficer łącznikowy z atamanem Symonem Petlurą. 11 czerwca 1920 roku otrzymał zatwierdzenie w stopniu podpułkownika oraz objął dowództwo 201. pułku piechoty, który był częścią Armii Ochotniczej powstałej w wyniku mobilizacji Wojska Polskiego w czasie wojny polsko-bolszewickiej. W skład tego pułku weszli głównie członkowie POW, w tym m.in. Witold Giełżyński oraz Tadeusz Hołówko.

Pod koniec lipca 1920 roku pułk zajmował pozycję pod Surażem i brał udział w walkach, a 31 lipca został przekształcony w nowo powstałą Dywizję Ochotniczą, która działała na froncie północnym. Pomimo wielu prób, dywizji nie udało się zniszczyć 3 Korpusu Kawalerii. Akcje zaczepne, w tym zdobycie Nasielska 16 sierpnia 1920, także okazały się niezbyt skuteczne, jednakże dywizja przyczyniła się do zdobycia Grodna oraz brała udział w tzw. „buncie” Żeligowskiego. Po rozwiązaniu dywizji 3 grudnia 1920, Koc rozpoczął miesięczny kurs informacyjny w Warszawie, aby podnieść kwalifikacje w dowodzeniu.

Po zakończeniu konfliktu zbrojnego Koc został powołany przez Piłsudskiego na ważne stanowisko w Oddziale III Sztabu Generalnego, gdzie kierował Wydziałem Przysposobienia Rezerw. Jednym z jego zadań było wspieranie stowarzyszeń przygotowujących społeczeństwo na ewentualny konflikt zbrojny. Organizował również szkolenia dla młodzieży oraz rezerwistów. Jako delegat Ministerstwa Spraw Wojskowych uczestniczył w Międzynarodowym Zjeździe Strzeleckim w maju 1921. W tym okresie aktywnie publikował w prasie wojskowej oraz opowiadał się za większym związkiem między armią, a społeczeństwem.

W 1922 roku po dramatycznym zabójstwie prezydenta Gabriela Narutowicza, Koc zainicjował zebranie piłsudczykowskich oficerów w celu dostosowania wojsk do zmieniającej się sytuacji politycznej. Niestety, plany zostały pokrzyżowane przez Ignacego Daszyńskiego, który nie wyraził poparcia dla ich działań. Naukę w III Kursie Doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej rozpoczął w listopadzie 1923 roku, a rok później przeszedł do Inspektoratu Armii Nr II w Warszawie.

Koc-grupa i przewrót majowy

W Warszawie, w swoim mieszkaniu oraz w kawiarni Mała Ziemiańska przy ul. Mazowieckiej w Warszawie, Koc regularnie spotykał się z oficerami piłsudczykowskimi, aby zaplanować powrót Piłsudskiego do władzy. Tę nieformalną grupę, określaną nazwą Koc-grupa, stanowili także m.in. Józef Beck i Ignacy Matuszewski. W wyniku polecenia Piłsudskiego, grupa została rozwiązana, co było zaskoczeniem dla Koca.

11 kwietnia 1926 roku Koc objął funkcję szefa Wydziału Wyznań Niekatolickich Ministerstwa Spraw Wojskowych. Dzięki temu spędzał wiele czasu w Warszawie, co umożliwiło mu koordynowanie przygotowań do zamachu stanu. Zanim do niego doszło, Koc zorganizował wizyty u dowódców wojskowych, zapewniając ich o wsparciu dla Piłsudskiego. W nocy z 11 na 12 maja, wspólnie z innymi oficerami, postanowił reagować na rozwój sytuacji politycznej. Po przewrocie, Koc zainicjował „Cyrulika Warszawskiego” – czasopismo humorystyczne.

Od września 1926 do marca 1928 roku, Koc dowodził sztabem Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie. Jego rola pozostawała poddawana w wątpliwość, a niektórzy twierdzili, że jego zadaniem było „nadzorowanie” generała Sikorskiego. W marcu 1928 roku Koc został przesunięty do dyspozycji komendanta Kadry Oficerów Piechoty, a od 1930 roku przeszedł w stan spoczynku.

Działalność polityczna i gospodarcza

W latach 1927-1928 Adam Koc uczestniczył w posiedzeniach Gabinetu Prezesa Rady Ministrów, skoncentrowanych na dyskusjach dotyczących obecnej polityki obozu sanacyjnego. W tym czasie stał się członkiem Lwowskiego Wojewódzkiego Komitetu Regionalnego, który zrzeszał urzędników oraz przedstawicieli organizacji społecznych, mających na celu koordynację działań wyborczych zwolenników Józefa Piłsudskiego.

Koc zyskał uznanie, stając się jednym z pierwszych dziesięciu odznaczonych Krzyżem Niepodległości, a także pełniąc funkcję członka Kapituły tego zaszczytnego odznaczenia. W grudniu 1928 roku dołączył do Głównej Komisji do Spraw Odznaczeń za Pracę Niepodległościową, ustanowionej z okazji dziesiątej rocznicy Powstania Państwa Polskiego.

Poseł i dziennikarz

Po wyborach parlamentarnych w 1928 roku, Koc został posłem z ramienia Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), zdobywając mandat z listy państwowej. Jego miejsce w polityce było zatem uznawane za kluczowe, gdyż przynależał do elitarnej grupy pułkowników, stanowiącej ścisłe otoczenie Józefa Piłsudskiego. Jednak jak zauważył Andrzej Chojnowski, Koc oraz Miedziński zostali nieco odsunięci przez Piłsudskiego. Z kolei Antoni Czubiński twierdził, że Koc nie był nawet częścią tego nieformalnego kręgu współpracowników.

W latach 1928–1929, a także od 1930 roku, Koc pełnił funkcję przewodniczącego grupy posłów oraz senatorów BBWR reprezentujących Małopolskę Wschodnią. Był również Kierownikiem Działu Propagandowego BBWR, a jego działalność towarzyszyła istotnym zmianom w prorządowych mediach, na przykład na stanowisku redaktora naczelnego Głosu Prawdy zastąpił go Wojciech Stpiczyński. Jego zadanie polegało na poprawie kondycji finansowej tego wydawnictwa, które w 1929 roku połączyło się z Epoce, tworząc Gazetę Polską.

Wiceminister skarbu

Osiemnastego grudnia 1930 roku, prasa ogłosiła decyzję rządu o rekomendowaniu Adama Koca do funkcji wiceministra skarbu, co zostało potwierdzone przez prezydenta Ignacego Mościckiego 24 grudnia. W tym okresie ministrem skarbu był Ignacy Matuszewski, potem zastąpiony przez Jana Piłsudskiego oraz Władysława Zawadzkiego. Koc odpowiedzialny był za Departament II Obrotu Pieniężnego, który zajmował się m.in. zadłużeniem zagranicznym i organizacją giełd.

Chociaż Janusz Mierzwa, biograf Koca, zauważył brak jego doświadczenia w dziedzinie ekonomii, to jednak wybór Koca na wiceministra skarbu był wynikiem jego uczciwości oraz skromności. Otrzymał również zadanie zapewnienia rządowej komunikacji z władzami Banku Polskiego, co czyniło go pragmatycznym negocjatorem, otwartym na różne propozycje interwencjonistyczne.

Francuskie i brytyjskie pożyczki kolejowe

Jako wiceminister skarbu, Koc odegrał kluczową rolę w pozyskiwaniu finansowania dla budowy magistrali węglowej w Polsce. W lutym 1931 roku wyjechał do Paryża, gdzie prowadził negocjacje dotyczące pożyczki od Francji, mającej na celu zakończenie budowy kluczowych odcinków kolejowych. Francusko-Polskie Towarzystwo Kolejowe zostało wyznaczone do realizacji tego zadania. Koc podejmował starania także o kolejną pożyczkę z Francji na elektryfikację Warszawskiego Węzła Kolejowego. Współpraca z brytyjskimi partnerami zaowocowała natomiast umową wartą prawie 2 miliony funtów na elektryfikację, co miało duże znaczenie dla polskiego przemysłu i zatrudnienia.

Elektryfikacja węzła warszawskiego nie tylko będzie miała znaczenie komunikacyjne, ale wpłynie dodatnio na stan zatrudnienia naszego przemysłu i naszych sił roboczych. Z pobytu w Londynie jestem bardzo zadowolony. Dał on mi możność nawiązania licznych stosunków i osobistego poznania wielu wybitnych ludzi z angielskich sfer bankowych i przemysłowych. Myślę, że ten kontakt osobisty, podtrzymywany z obu stron, wzmoże obopólne zrozumienie się i pozwoli na stopniowy dalszy rozwój współpracy gospodarczej (…).

Koc był także przedstawicielem Polski na światowej konferencji ekonomicznej w Londynie w 1933 roku, gdzie zaprezentował pomysły dotyczące stabilizacji waluty i liberalizacji handlu. W tym samym roku podpisał umowę na modernizację taboru kolejowego wartości około 2 milionów funtów, co miało przynieść rewolucję technologiczną w polskich kolejkach.

Prezes Banku Polskiego

W grudniu 1935 roku Koc ustąpił z pozycji wiceministra skarbu, z powodu drastycznych różnic w poglądach z nowym ministrem Eugeniuszem Kwiatkowskim. Mimo serdecznych słów ze strony Kwiatkowskiego, Koc z dniem 7 lutego 1936 roku objął funkcję prezesa Banku Polskiego. Po objęciu tej roli odbył wizyty w Francji i Wielkiej Brytanii, aby omówić kwestie pożyczkowe.

Jako prezes, Koc dążył do wspierania rentownych podmiotów oraz partnerskiej współpracy z bankami, a także do obrony polskiego zapasu złota. W marcu 1936 roku jednak system rezerw dewizowych przeżył kryzys, a Koc był autorem proponowanej dewaluacji, która nie zyskała akceptacji prezydenta Mościckiego. Złożył dymisję 27 kwietnia 1936 roku, zdając sobie sprawę, że nie mógł wspierać polityki rządu, z którą się nie zgadzał.

Na czele Obozu Zjednoczenia Narodowego

Pojawienie się nowego porządku w sanacji, po rezygnacji Sławka, zaowocowało przekształceniem się Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN), w którym Koc objął kierowniczą rolę. W końcu 1935 roku wspólnie z innymi członkami starali się stworzyć nową organizację polityczną, mającą za zadanie zjednoczenie różnych sił narodu w obliczu zagrożenia zewnętrznego.

We wrześniu 1937 roku Koc głosił przez radio manifest OZN, w którym podkreślał znaczenie armii oraz kooperacji ze społecznością katolicką. Był pomysłodawcą współpracy z Ruchem Narodowo-Radykalnym „Falanga”. Dlatego zmiany w kierownictwie organizacji oraz oskarżenia o ideowy plagiat były szeroko komentowane i krytykowane w prasie.

Wydarzenia te doprowadziły do wielu napięć oraz kontrowersji, a w lipcu 1937 roku Koc stał się celem nieudanego zamachu na jego życie w Świdrach Małych, co mogło sugerować zacieśnienie sprzeczności w polskiej polityce.

Londyńskie negocjacje

Na początku 1939 roku Koc został wybrany do Senatu, co dało mu możliwość koordynacji negocjacji, które miały za zadanie uzyskać kredyty na wzmacnianie polskiej armii. Po kolejnej podróży do Londynu, a następnie rozmowach z brytyjskimi przedstawicielami, Koc zdołał podpisać umowę o kredycie towarowym. Czas ten charakteryzował się hektycznym działaniem, ukierunkowanym na dostosowanie się do narastającego kryzysu międzynarodowego oraz nieuchronnej groźby konfliktu zbrojnego.

Na emigracji

W okresie po wybuchu II wojny światowej Adam Koc wykazał się szczególnym zaangażowaniem w sprawy dot. stanu finansów państwa. Po wybuchu konfliktu zbrojnego, zdecydował o przekazaniu złota z Banku Polskiego władzom wojskowym, co miało na celu zaopatrzenie armii w potrzebne materiały wojenne. Już 3 września 1939 roku, na zaproszenie II wiceministra spraw wojskowych, gen. Aleksandra Litwinowicza, został mianowany na stanowisko do spraw finansowych w Sztabie Generalnym.

Równocześnie, Koc został powołany do czynnej służby wojskowej. W tym czasie miał za zadanie koordynację transportu złota Banku Polskiego z Warszawy, co wiązało się z ustaleniem zarówno skali ładunku, jak i harmonogramu załadunku. Pierwszy transport złota wyruszył 4 września do Brześcia, a zaraz następnego dnia do Łucka przez Lublin. Koc towarzyszył ostatniemu transportowi, razem z takimi osobistościami jak Henryk Floyar-Rajchman oraz Ignacy Matuszewski, którym później powierzył kontrolę nad przewożonym ładunkiem.

10 września 1939 roku, prezydent Mościcki powołał Koca na stanowisko wiceministra skarbu. Już 11 września, opuścił Polskę, docierając do Czerniowiec, gdzie rozpoczął negocjacje z władzami Rumunii, obok ambasadora RP w Bukareszcie Rogerem Raczyńskim, dotyczące przejazdu transportów ze złotem przez terytorium rumuńskie. W tym samym czasie Koc otrzymał od polskiego rządu zadanie związane z sfinalizowaniem operacji kredytowych z Wielką Brytanią, by uzyskane środki mogły zostać skierowane na potrzeby armii.

Z Czerniowiec Koc dotarł do Bukaresztu, gdzie zlecił Henrykowi Gruberowi przesłanie do Powszechnej Kasy Oszczędności w Nowym Jorku dyspozycji wypłacenia mu 2 milionów złotych. Ta suma miała być wykorzystana na zaspokojenie podstawowych potrzeb polskich żołnierzy, jednak Koc nie wyjawił PKO celu tych funduszy, co spowodowało, że jego polecenie nie mogło zostać zrealizowane.

Po przybyciu do Paryża, w dniach od 16 do 18 września, Koc przystąpił do organizacji polskiego Ministerstwa Skarbu na emigracji. Z chwilą internowania polskiego rządu w Rumunii oraz ustąpienia prezydenta Mościckiego, stał się najwyższym przedstawicielem polskiej Rady Ministrów we Francji. Współpracował z osobami takimi jak ambasador RP w Paryżu Juliusz Łukasiewicz, wiceminister spraw zagranicznych Jan Szembek oraz gen. Stanisław Burhardt-Bukacki, a także utrzymywał kontakty z przedwojenną opozycją, w tym z gen. Sikorskim, świadom wagi utworzenia rządu koalicyjnego. Według słów Adama Pragiera, Koc odegrał znaczącą rolę w tym, że przejęcie władzy przez opozycję nastąpiło w sposób uporządkowany.

Minister skarbu oraz minister przemysłu i handlu

30 września 1939 roku Adam Koc został powołany, a następnie zaprzysiężony na stanowisko ministra skarbu w rządzie Władysława Sikorskiego na uchodźstwie. Już 9 października objął także urząd ministra przemysłu i handlu, będąc jednym z dwóch piłsudczyków w emigracyjnym rządzie (August Zaleski sprawował funkcję ministra spraw zagranicznych). Jako minister skarbu dążył do zabezpieczenia wierzytelności rządu polskiego oraz systematycznej pomocy polskim uchodźcom w Rumunii, Francji i na Węgrzech.

Koc starał się zredukować wydatki, ogłaszając w odezwie z 10 października 1939 roku urlop bezpłatny dla wielu urzędników administracji państwowej. Dążył do wprowadzenia moratorium na spłatę polskich długów państwowych. Podpisał też nową umowę kredytową z Wielką Brytanią na kwotę 5 mln funtów.

Po przybyciu do Francji transportu ze złotem z Banku Polskiego, odpowiedzialny za tę operację pułkownik Ignacy Matuszewski został zaatakowany przez opozycjonistów. Koc również stał się obiektem krytyki ze względu na rzekome inspirowanie oskarżeń, które skierowano przeciwko Matuszewskiemu. Minister był także atakowany przez prof. Stanisława Kota, który zarzucał mu czerpanie korzyści z pożyczek udzielanych przez zachodnie kraje oraz monopolizację eksportu. Po raz kolejny Koc znalazł się na czołowej pozycji krytyki 9 grudnia 1939, kiedy złożył dymisję z pełnionych funkcji, zostając II podsekretarzem stanu.

Wiosną 1940 roku Koc usłyszał oskarżenia dotyczące zaprzepaszczenia polskiego złota, które zostało wyekspediowane do Afryki Północnej podczas wojny we Francji. Choć nie jest znana konkretna data, uważa się, że w wyniku tych zarzutów opuścił rząd emigracyjny. 18 czerwca 1940 roku, został ewakuowany do Wielkiej Brytanii na pokładzie statku towarowego Nylon, będącego w trasie z Bordeaux. 21 czerwca powitał w Londynie prezydenta Władysława Raczkiewicza, stając się jednym z obrońców swojego dotychczasowego działania.

Po uzyskaniu informacji o złocie Banku Polskiego znajdującym się w Dakarze, gen. Sikorski polecił Kocowi przeprowadzenie akcji mającej na celu odzyskanie tej wartości. Koc zaproponował, by z racji, że złoto było na terytorium okupowanej Francji, wystąpić do władz USA o jego zablokowanie w Banku Francji. Plan ten uzyskał akceptację Sikorskiego, a Koc udał się do Stanów Zjednoczonych, aby także rozpocząć rozmowy na temat udzielenia pożyczki dla polskiego rządu oraz badania możliwości odbudowy Polski.

W połowie września 1940 roku, Adam Koc wyruszył z Liverpoolu do Stanów Zjednoczonych, docierając na miejsce 4 października. Po jego przyjeździe okazało się, że Belgowie również zwrócili się do amerykańskich władz z wnioskiem o przejęcie części francuskiego złota. 3 maja, Sikorski mianował Koca przewodniczącym komitetu, który miał doprowadzić do odzyskania złota. Na tę nominację protestowali minister Strasburger oraz prof. Bohdan Winiarski, będący szefem Banku Polskiego. Działania komitetu zostały zawieszone 6 czerwca 1941 roku, na prośbę Sikorskiego.

Ostatnie lata

W Stanach Zjednoczonych Koc stał się jednym z współzałożycieli Polskiego Instytutu Nauk i Sztuk w Ameryce, stanowiącego część Polskiej Akademii Umiejętności. Wiosną 1941 roku skontaktował się z nim pułkownik Leon Mitkiewicz, proponując utworzenie tajnej organizacji niezwykle tajnej, która miała prowadzić działania odwetowe na niemiecką diaspore w Ameryce Południowej. Powstał projekt, lecz nie wszedł on w fazę realizacji z uwagi na decyzję gen. Sikorskiego o zaprzestaniu tych działań.

Do końca wojny Koc pracował w biurze radcy finansowego ambasady polskiej w USA, równocześnie usilnie ubiegając się o stanowisko w biurze UNRRA. Pracował jako kucharz w pensjonacie Stanisława Strzetelskiego w Sea Cliff, a następnie współpracował z hotelem The Sherry-Netherland w Nowym Jorku. Zamieszkiwał niewielkie mieszkanie na Manhattanie, gdzie utrzymywał kontakty z piłsudczykami oraz brał udział w działalności Radiu Wolna Europa oraz Komitecie Wolnej Europy. Angażował się także w działalność Instytutu Józefa Piłsudskiego, w którym pełnił szereg ról kierowniczych. Rozpoczął też pisanie swoich wspomnień, jednak nie udało mu się ich zakończyć.

W latach sześćdziesiątych życie Koca naznaczone było zdrowotnymi problemami, będącymi konsekwencją ran z czasów wojny. Wymagały one operacji na pęcherzyku żółciowym oraz wycięcia wyrostka robaczkowego. Stan zdrowia poprawił się tylko chwilowo, natomiast jakość wzroku Koca znacznie się pogarszała. W nocy z 11 na 12 listopada 1968 roku, przeszedł udar mózgu, co doprowadziło do paraliżu. Zmarł 3 lutego 1969 roku w szpitalu im. Franklina Delano Roosevelta w Nowym Jorku. Pochowano go 11 lutego 1969 roku na cmentarzu Wolvercote w Oksfordzie, zgodnie z życzeniem rodziny, obok jego brata Leona. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie, w kwaterze A12-7-28.

Rodzina i życie prywatne

Adam Koc pozostawał wolny od zobowiązań małżeńskich przez całe życie. Po stracie rodziców oraz starszego brata Stefana (1889–1908), jego jedynym bliskim krewnym był Leon Wacław Koc (1892–1954), który pełnił funkcję pułkownika dyplomowanego piechoty w Wojsku Polskim, a swoje zasługi wojenne odznaczył odznaczeniem Orderu Virtuti Militari. Leon ożenił się z Janiną Godlewską (1895–1943), a ich małżeństwo zaowocowało trójką dzieci: Agnieszką (ur. 1920), Wacławem Teodorem (1923–1990) oraz Andrzejem Władysławem (1925–1944, który stracił życie w czasie powstania warszawskiego).

W trakcie pełnienia funkcji w rządzie, Adam Koc przebywał w Warszawie, gdzie początkowo zamieszkiwał przy ul. Hożej 22, a później przeprowadził się do Alei Szucha 16. Oprócz miejskiego życia, Koc był właścicielem urokliwego, parterowego domku letniskowego w Świdrach Małych, położonego niedaleko drogi z Warszawy do Otwocka. Nieruchomość ta, nabyta od Stanisława Dziadulewicza (dziś adres ten to Józefów, al. Nadwiślańska 250), obejmowała również sad owocowy, warzywniak oraz niewielki zagajnik. W tym miejscu na stałe mieszkał ogrodnik oraz dwie służące. Adam Koc spędzał tam czas wolny, choć na noc często wracał do stolicy.

Dodatkowo, Adam Koc miał także ambicje literackie, które manifestował poprzez pisanie poezji. Publikował swoje utwory pod pseudonimem Adam Warmiński w piłsudczykowskim miesięczniku ideowo-programowym „Droga”, który ukazywał się w latach 20. XX wieku. W 1921 roku, jego zbiory poezji zostały wydane przez wydawnictwo Ignis w tomiku zatytułowanym „Wiersze i proza” również pod tym samym pseudonimem.

Koc jako pierwowzór postaci literackiej

Koc zyskał status pierwowzoru literackiego postaci majora Pycia, który pojawia się w powieści Juliusza Kaden-Bandrowskiego pt. Generał Barcz. W przedmowie do jednego z wydań tej książki możemy przeczytać:

Podobieństwa między bohaterem powieściowym a jego prawdziwym modelem [są] najbardziej wyraziste. Styl bycia, sylwetka majora, charakterystyczny wygląd wskazują na pułkownika Adama Koca.

Ordery i odznaczenia

Adam Koc to postać, której osiągnięcia zostały uhonorowane licznymi odznaczeniami wojskowymi oraz cywilnymi, co świadczy o jego wielkiej odwadze i zaangażowaniu na rzecz kraju. Poniżej przedstawiamy listę odznaczeń, które zdobył w trakcie swojej kariery:

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari, przyznany 21 stycznia 1920,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, nadany 11 listopada 1936,
• Krzyż Niepodległości z Mieczami, przyznany 6 listopada 1930,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, otrzymany 2 maja 1922,
• Krzyż Walecznych, przyznany mu aż czterokrotnie,
• Złoty Krzyż Zasługi, nadany 23 lipca 1938,
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Odznaka za Rany i Kontuzje,
• Znak oficerski „Parasol” z 1914 roku,
• Odznaka pamiątkowa POW,
• Odznaka Sztabu Generalnego,
• Komandor Orderu Lwa Białego, przyznany przez Czechosłowację 24 października 1929,
• Oficer Orderu Legii Honorowej, nadany przez III Republikę Francuską.

Te osiągnięcia są dowodem niezłomności i oddania Adama Koca dla wolności oraz suwerenności Polski.

---

Oceń: Adam Koc

---