UWAGA! Dołącz do nowej grupy Suwałki - Ogłoszenia | Sprzedam | Kupię | Zamienię | Praca

Maria Konopnicka

Kultura i sztuka

Maria Stanisława Konopnicka, znana również z wielu pseudonimów, takich jak „M. K.”, „K.”, „Ko-mar”, „Jan Sawa”, „Marko”, „Jan Waręż”, „Humanus”, „Ursus” oraz „Mruczysław Pazurek”, to niezwykle ważna postać w polskiej literaturze. Urodziła się 23 maja 1842 roku w Suwałkach, a swoje życie zakończyła 8 października 1910 roku we Lwowie.

Była to osoba wielu talentów i umiejętności. Konopnicka nie tylko tworzyła poezję, ale również pisała nowele, a jej prace na stałe wpisały się w nurt pozytywizmu. Jej działalność obejmowała również krytykę literacką, publicystykę oraz tłumaczenia. Dzięki temu zyskała miano jednej z najwybitniejszych pisarek, które kiedykolwiek pojawiły się w historii polskiej literatury.

Życiorys

Dzieciństwo

Maria Konopnicka była córką Józefa Wasiłowskiego, przedstawiciela rodu h. Ślepowron, oraz Scholastyki z Turskich, herbu Dołęga. W 1841 roku rodzina przeprowadziła się do Suwałk, gdzie mieszkała w budynku przy dzisiejszej ul. Tadeusza Kościuszki 31, który pierwotnie nosił nazwę Petersburskiej 200. Kluczowym momentem w życiu Marii był rok 1849, kiedy to, mając zaledwie siedem lat, Wasiłowscy osiedli w Kaliszu. Zamieszkali w Warszawskim Przedmieściu, a ich nowy dom znajdował się na parterze pałacu Puchalskich, pierwotnie należącego do Józefa Grzegorza Puchalskiego, chirurga wojskowego. Budynek zlokalizowany był blisko pl. Jana Kilińskiego, naprzeciwko fabryki Beniamina Repphana.

W 1854 roku zmarła mama Marii, a jej grób znajduje się na Cmentarzu Miejskim w Kaliszu. Jej ojciec był prawnikiem i znawcą literatury, starał się wychować córki w duchu chrześcijańskim, co wywarło silny wpływ na Marię. W latach 1855-1856 odbyła naukę na pensji sióstr sakramentek w Warszawie, gdzie nawiązała przyjaźń z Elizą Pawłowską (po mężu Orzeszkową). Ta relacja przetrwała przez całe życie poetki, wzmacniając ich wspólne zainteresowania literackie.

Nie bez znaczenia była też tragiczna historia rodziny. Brat Marii, Jan Wasiłowski, był studentem politechniki w Liège i poległ w walkach powstania styczniowego 19 lutego 1863 roku. Jedna z jej sióstr, Celina, wyszła za mąż za oficera armii rosyjskiej, a ich syn, Jerzy Świrski, odniósł sukces jako wiceadmirał Marynarki Wojennej w czasie II wojny światowej. Zdarzały się też dość kontrowersyjne informacje na temat daty urodzenia poetki, która sama „odmładzała” się w swoich opowieściach o kilka lat.

Młodość i początki twórczości

Maria Wasiłowska 10 września 1862 roku w kościele św. Mikołaja w Kaliszu poślubiła Jarosława Konopnickiego, starszego od siebie o dwanaście lat. Po ślubie oboje wyjechali z Kalisza i osiedli w Bronowie, a następnie w Gusinie, gdzie mąż zajmował się zarządzaniem familijnym majątkiem. Pomimo iż posiadali wystarczające środki, ich posiadłość była zaniedbana.

W latach 1863 i 1864 Konopniccy przebywali w Wiedniu oraz Dreźnie, a Maria Szypowska, autorka biografii poetki, zaznacza, że w tej sytuacji musiały się kryć polityczne powody ich wyjazdu. W ciągu ośmiu lat małżeństwa Maria urodziła ośmioro dzieci, co było dla niej zarówno radością, jak i ciężarem emocjonalnym. W miarę upływu lat, w jej życiu zaczęły dominować ograniczenia nałożone przez męża, którego nieinteresowały literackie ambicje żony. Konopnicka przeniosła się do Gusina w 1872 roku, a już w 1875 wyjechała do Szczawnicy w poszukiwaniu zdrowia.

W tej malowniczej miejscowości napisała później poemat W górach, który zdobył uznanie krytyków, w tym Henryka Sienkiewicza, co przyczyniło się do obudzenia w niej poczucia własnej wartości. W 1876 roku zapadła kluczowa decyzja o separacji z mężem. W 1877 roku Konopnicka osiedliła się z dziećmi w Warszawie, gdzie przebywała do 1890 roku. Droga ta do stolicy inspiruje ją do napisania wiersza Przed odlotem, opiewającego ich wspólną podróż.

Mimo trudności w relacji małżeńskiej poetka wspierała finansowo męża, gdy ten popadł w kłopoty, aż do jego śmierci w 1905 roku, a jej rozważania nad sytuacją finansową Jarosława, przytacza Maria Szypowska, nawiązując do obowiązków, które nałożyły się na jego barki, dotyczących wykupu chłopów z odbycia służby wojskowej. W międzyczasie Maria zaczęła dawać korepetycje i w 1878 roku zmarł jej ojciec.

Wzorem innych pisarek tamtych czasów Konopnicka zaangażowała się w działalność społeczną i polityczną, odbyważąc podróż do Austrii oraz Włoch. Odkryła nowe horyzonty, poznając Jaroslava Vrchlickiego, z którym prowadziła korespondencję. Poetka nieustannie była w ruchu, decydując się często na wyjazdy z powodów osobistych, ale także aby poświęcić czas na własny rozwój, odwiedzając miejsca słynące z artystycznych osiągnięć.

Jednym z trudniejszych momentów w życiu było oskarżenie jej córki Heleny o kradzież, co wpłynęło na rodzinne relacje i ostatecznie spowodowało, że poetka zerwała kontakty z córką. Helena zmarła w 1904 roku w Drewnicy, a jej syn w młodym wieku. Konopnicka emigrowała z Warszawy, szukając schronienia przed kłopotami rodzinnymi oraz stanem psychicznym córki. Jej przyjaciółka z tamtych czasów, Leopold Méyet, wspominał na temat trudności, które poetka musiała znosić przez sporadyczne awarie życia rodzinnego.

Życie literackie

Twórczość Marii Konopnickiej zadebiutowała w 1870 roku, kiedy to opublikowała swój wiersz W zimowy poranek nośnik „Kaliszanina” pod pseudonimem „Marko”. Jej poezja szybko zdobyła uznanie, a Kaliszowi poświęciła różne utwory, w tym Kaliszowi, które wydano zarówno w 1888, jak i 1907 roku, a także Memu miastu w 1897 roku. W literackim dorobku poetki nie brakowało liryki patriotycznej, co przyczyniło się do wydania jej cyklu wierszy W górach w roku 1871.

Od momentu debiutu aż do początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, Konopnicka zyskała renomme w poezji, wydając tomy, które cieszyły się sporym zainteresowaniem. Jej zaangażowanie w redagowanie czasopisma dla kobiet „Świt” w latach 1884-1886. Poeta była zaangażowana w sprawy dotyczące praw kobiet i pomocy uchodźcom. Współpracowała także z innymi pismami, takimi jak „Bluszcz». Jej dorobek obejmował również nowele, do których pisania zabrała się na początku lat 80. XIX wieku. Inspiracją były zarówno osoby, które znała, jak i różne zjawiska społeczne, z kolei tematy w jej nowelach dotyczyły zarówno codziennych problemów, jak i istotnych zjawisk społecznych.

Maria Konopnicka stała się również uznaną krytyką literacką, osądzała dzieła zarówno polskich, jak i zagranicznych twórców, co czyniło ją postacią rozpoznawalną na rynku wydawniczym. W 1890 roku w jej dorobku pojawiły się także utwory dla dzieci, które zrywały z dydaktyką, co wywołało pewne kontrowersje wśród tradycjonalistów. Rok 1890 był czasem właściwych badań jej wspomnień, które przesiąknięte były nostalgią za latami dzieciństwa spędzonymi w Suwałkach, co zaowocowało napisaniem dwóch utworów: Z cmentarzy oraz Anusia. W tym czasie zmieniały się także zainteresowania tematyczne poetki, zwłaszcza nawiązania do dorobku kultury europejskiej, co było wynikiem jej licznych podróży po Europie.

W 1908 roku, w czasopiśmie „Gwiazdka Cieszyńska”, opublikowała wiersz Rota, który stał się istotnym głosem w kampanii przeciwko polityce germanizacji prowadzonej w zaborze pruskim. Tego samego roku publikacja doczekała się przedrukowania na łamach „Przodownicy”. Wyrazy sprzeciwu poetki przejawiały się także w innych utworach, dokąd za pomocą literackiego języka opowiadała o niesprawiedliwości społecznej oraz patriotyzmie.

Chociaż Konopnicka zmagała się z niemałymi trudnościami, a jej twórczość spotykała się z krytyką z rąk kleru, jej wpływ na kulturę polską pozostał niezatarte. Z uwagi na swoje osiągnięcia literackie, w czasie okupacji niemieckiej jej prace znalazły się na liście dzieł proskrypcyjnych, uznawanych za szkodliwe. Pismo „Rola” zamieściło donosy na temat jej twórczości, co paradoksalnie przyczyniło się do wzrostu jej popularności zarówno w Krakowie, jak i Lwowie.

Śmierć

Pół roku przed śmiercią, w obliczu choroby, poetka deklarowała, iż poleca dzieci swojej przyjaciółce, którą uznawała za swoją opiekunkę. Maria Konopnicka odeszła 8 października 1910 roku, zmarła w sanatorium „Kisielki” we Lwowie na zapalenie płuc. Jej ostatnia droga zakończyła się na cmentarzu Łyczakowskim, gdzie została pochowana w Panteonie Wielkich Lwowian. Uroczystości pogrzebowe, na które zaprosiła Marię Dulębiankę, przyciągnęły blisko 50 tysięcy uczestników, co stanowiło wielką manifestację patriotyczną. Ceremonia odbyła się bez obecności duchowieństwa z powodu dekretu arcybiskupa Józefa Bilczewskiego, a przygotowania podjęto z wyprzedzeniem. Popiersie na nagrobku, zaprojektowane przez Lunę Drexlerównę, na cokole zawiera fragment wiersza poetki, który mówił:

…Proście wy Boga o takie mogiły,
Które łez nie chcą, ni skarg, ni żałości,
Lecz dają sercom moc czynu, zdrój siły
Na dzień przyszłości…

Wojenne zniszczenia spowodowały, że rzeźba zniknęła, ale w późniejszym czasie została odtworzona przez ukraińskiego rzeźbiarza Wołodymyra Skołozdrę.

Poglądy

Maria Konopnicka, znana polska poetka i prozaik, zdaje się posiadać sprzeczne podejście do wiary. Mimo że wielokrotnie odwoływała się do Boga, nie darzyła sympatią instytucji Kościoła katolickiego. W swoich wypowiedziach krytykowała również papieża Leona XIII, którego postawa budziła jej wątpliwości.

W jednym z listów do córki z dnia 12 lutego 1897 roku, wyraża swoją dezaprobatę w mocnych słowach, pisząc: O, zgnilizna sama te klechy! ?. W ten sposób artistka manifestowała swoje niezadowolenie z religijności, która jej zdaniem była wyłącznie na pokaz, co jeszcze bardziej potęgowało jej krytyczny stosunek do oficjalnych instytucji religijnych.

Odbiór

Adam Grzymała-Siedlecki określił Marię Konopnicką mianem „geniusza komunikatywności”, natomiast Stefan Żeromski, w swoich Dziennikach, wskazał na jej znaczenie jako wieszcza swego pokolenia. Na początku swojej kariery literackiej poetka budziła kontrowersje i była krytykowana głównie przez katolicko-narodowe środowiska.

W 1881 roku jej dzieło Z przeszłości wzbudziło szczególne emocje, szczególnie w „Przeglądzie Katolickim”, gdzie poddano je surowej ocenie: „Myśl jej jest bezbożna i bluźniercza. Na kruchej podstawie kilku faktów, odpowiednio przeinaczonych w rymach swoich, rzuciła w twarz Kościołowi raz jeszcze nędzną zniewagę, jaką tylokrotnie już rzucali nań jego wrogowie. Nowością w tej zniewadze jest nie myśl sama, lecz nowa tylko złość”. W 1902 roku, katolicka „Rola” oceniła pracę Konopnickiej jako przykład postępowego i pogańskiego liberalizmu, dodając, że w „Świcie” pojawiła się „przymieszka żydowszczyzny”.

Krzysztof Tomasik jest zdania, że Konopnicka należy do grona najbardziej rozpoznawalnych, ale zarazem ośmieszanych polskich pisarek, a jej twórczość często kojarzona jest z narodową grafomanią. Przykładami tego mogą być zarówno dyskusje zapoczątkowane przez Kingę Dunin w artykule Literatura polska czy literatura w Polsce?, gdzie poetka została wskazana jako przykład kiepskiego pisarstwa, które jest zmorą uczniów, jak i uwagi Grażyny Borkowskiej z leksykonu Pisarki polskie, która podkreśliła, że „dziś uchodzi za poetkę drugorzędną”. Również Antoni Pawlak w „Newsweeku” określił Rotę jako pieśń grafomańską.

Wywód genealogiczny Marii Konopnickiej

W kontekście genealogii Marii Konopnickiej, przedstawiamy szczegółowy widok na jej drzewo genealogiczne. Poniżej znajduje się tabela, która ilustruje kluczowych członków rodziny pisarki oraz ich powiązania.

_________________
_Wawrzyniec Wasiłowski (1756-1806)_
_
________
_Stanisław Wasiłowski_
_
___________
_Regina Dziewnowska_
_
________
_Józef Ludwik Wasiłowski (1813-1878)_
_
______________
_Maciej Paczuski_
_
________
_Rozalia Paczuska (1790-1879)_
_
___________
_Wiktoria_
_
________
_Maria Stanisława Wasiłowska (Konopnicka) (1842–1910)_
_
_________________
_Bartłomiej Turski (1777–1842)_
_
___________
_Scholastyka Turska (1820-1854)_
_
______________
_Jan Olszewski (1726-1773/5)
_
_____
_Marcin Olszewski (1760–1821)_
_
________
_Rozalia Kukowska
_
_____
_Tekla Olszewska (1790-1848?)_
_
___________
_Scholastyka Śniechowska (1776–1836)_
_
________

Twórczość

Zbiory nowel

Maria Konopnicka, znana jako jedna z najważniejszych polskich pisarek, stworzyła wiele znakomitych nowel. Wśród nich warto wymienić:

  • Cztery nowele (1888),
  • Moi znajomi (1890),
  • Na drodze (1893) – w tej publikacji znajdziemy m.in. tak angażujące historie, jak Dym, Mendel Gdański oraz Nasza szkapa,
  • Nowele (1897),
  • Ludzie i rzeczy (1898) – zawierający m.in. poruszającą nowelę Miłosierdzie gminy,
  • Na normandzkim brzegu.

Dla dzieci

W dorobku autorki znajdują się również liczne utwory skierowane do najmłodszych. W tej kategorii wyróżniają się:

  • Jak się dzieci w Bronowie z Rozalią bawiły (1885),
  • Śpiewnik dla dzieci,
  • O Janku Wędrowniczku (1893),
  • O krasnoludkach i o sierotce Marysi (1896),
  • Na jagody (1903),
  • Szkolne przygody Pimpusia Sadełko (1905),
  • Co słonko widziało,
  • Dym,
  • Nasza szkapa.

Zbiory wierszy

Nie można zapomnieć o wspaniałych zbiorach wierszy. Wśród nich możemy znaleźć:

  • Z mojej Biblii (1896),
  • Linie i dźwięki (1897),
  • Italia (1901),
  • Drobiazgi z podróżnej teki (1903),
  • Śpiewnik historyczny (1904),
  • Ludziom i chwilom (1905),
  • Nowe pieśni (1905),
  • Głosy ciszy (1906).

Wiersze

Ważnym elementem twórczości Konopnickiej są jej indywidualne wiersze. Niektóre z nich to:

  • W zimowy poranek (1870),
  • Kaliszowi (1888 i 1907),
  • Memu miastu (1897),
  • Rota (1908),
  • Stefek Burczymucha,
  • Wolny najmita,
  • W poranek,
  • Tęsknota,
  • Noc,
  • Kubek,
  • Jaś nie doczekał,
  • Pieśń o domu,
  • Tam, w moim kraju, w dalekiej stronie,
  • Co słonko widziało.

Poematy

Jej bogaty dorobek literacki obejmuje również poematy, w tym:

  • Pan Balcer w Brazylii (1910),
  • Imagina.

Przekłady

Konopnicka była także utalentowaną tłumaczką, a w jej przekładach możemy odnaleźć:

  • poezje Heinricha Heinego,
  • Edmondo De Amicis, Serce,
  • Edmond Rostand, Cyrano de Bergerac (współprzekład),
  • Ada Negri, Niedola i Burze.

Upamiętnienie

W Suwałkach zorganizowano wyjątkowy wieczór, który poświęcono twórczości Marii Konopnickiej. Celem wydarzenia była inicjatywa związana z zbiórką funduszy na tablicę pamiątkową, jednak władze carskie wyraziły sprzeciw wobec tego przedsięwzięcia. Dopiero 8 października 1935 roku, z okazji 25-lecia jej śmierci, upamiętniono pisarkę, umieszczając na ścianie domu, w którym przyszła na świat, pamiątkową tablicę.

W 2010 roku w centrum Suwałk postawiono kolejny pomnik dla poetki. Warto zaznaczyć, że 1957 roku powołano Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu, którego otwarcie miało miejsce 15 września 1960 po zakończeniu prac remontowych. W różnych miastach w Polsce, takich jak Września, Warszawa, Kalisz, Bydgoszcz i Gdańsk, w latach 1966-1977 również stanęły pomniki pisarki.

Na cześć autorki, Międzynarodowa Unia Astronomiczna nazwała jeden z kraterów na Wenus jej imieniem. Ponadto, statek Polskiej Marynarki Handlowej nosi nazwę Maria Konopnicka. W 1960 roku utworzono szlak pieszy, którego patronką jest Maria Konopnicka; prowadzi on przez miejscowości związane z jej pobytem na ziemi poddębickiej w latach 1862–1872.

W 1966 roku, we Wrocławiu otwarto Szkołę Podstawową nr 104 im. Marii Konopnickiej, która obecnie, od 1 września 2018, została oznaczona jako numer 29. Natomiast 23 sierpnia 1973 roku w Suwałkach otwarte zostało Muzeum im. Marii Konopnickiej, mieszczące się w zabytkowym budynku przy ul. Tadeusza Kościuszki 31, gdzie poetka mieszkała do jesieni 1849 roku.

W 1978 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monetę o wartości 20 zł z jej wizerunkiem. W Suwałkach utworzono szlak turystyczny im. Marii Konopnickiej „Krasnoludki są na świecie”, który obejmuje plenerowe figurki dziesięciu krasnali, bohaterów baśni „O krasnoludkach i o sierotce Marysi”.

Uchwałą Sejmu RP IX kadencji z 14 października 2021 roku ustanowiono rok 2022 Rokiem Marii Konopnickiej, co podkreślono w specjalnym wydaniu Kroniki Sejmowej.

Oceń: Maria Konopnicka

★★★★★
Średnia ocena:4.6 Liczba ocen:6