Załmen Gradowski, urodzony około 1910 roku, a zmarły w 1944 roku, jest postacią, której historia tragicznie splata się z mrocznymi realiami II wojny światowej. Był on polskim więźniem obozu Auschwitz-Birkenau i przedstawicielem społeczności żydowskiej. Jako jeden z kluczowych organizatorów buntu, który miał miejsce w Krematorium IV w 1944 roku, pozostawił po sobie niezatarte ślady w pamięci o heroicznych próbach ludzi prześladowanych w tym obozie.
Nie tylko brał udział w akcie oporu, ale również był autorem dokumentu, który po wojnie zostały odnaleziony i wydane, dając w ten sposób głos tym, którzy zginęli, i świadcząc o niewyobrażalnych cierpieniach, jakie miały miejsce w Auschwitz.
Życiorys
Chaim Załman Gradowski przyszedł na świat w 1910 roku w Suwałkach. Jego żoną była Sonia, z domu Złotojabko. W trakcie II wojny światowej, Gradowski mieszkał w Łunnie, miejscowości zajętej przez Sowietów od 1939 roku, w pobliżu Grodna.
W pierwszych dniach agresji III Rzeszy na ZSRR, Gradowski w listopadzie 1942 roku został przymusowo przesiedlony do obozu przejściowego w Kiełbasinie. Zaledwie miesiąc później, w grudniu 1942, razem z rodziną został deportowany do KL Auschwitz-Birkenau. Niestety, po selekcji, jego żona, matka i dwie siostry zostały tam zamordowane.
Od momentu osadzenia w obozie, Gradowski był zmuszony do pracy w Sonderkommando. Wyznał swoje niezadowolenie i stał się jednym z organizatorów buntu Sonderkommando, który miał miejsce w Krematorium IV w dniu 7 października 1944 roku. Istnieje przypuszczenie, że stracił życie podczas tego zamachu, lub został zastrzelony przez żołnierzy SS w ramach represji, zaledwie po stłumieniu powstania.
Po zakończeniu wojny, w obozie Birkenau odnaleziono dwa rękopisy Gradowskiego napisane w jidysz, które stanowią unikalne świadectwo tragedii Holokaustu. Wspomnienia Załmena Gradowskiego zostały wydane w języku polskim pod tytułem Znajduję się w sercu piekła. Notatki więźnia Sonderkommando odnalezione w Auschwitz.
Przypisy
- ''Chaim Zalman Gradowski'' [online], The Central Database of Shoah Victims' Names [dostęp 10.01.2023 r.]
- a b c d e f ''Motto obchodów "Mamy straszne przeczucie, gdyż wiemy"'' [online], auschwitz.org [dostęp 08.01.2023 r.]
- ''Znajduję się w sercu piekła. Notatki więźnia Sonderkommando odnalezione w Auschwitz. Zalmen Gradowski'' [online], auschwitz.org [dostęp 08.01.2023 r.]
- MartynaM. Grądzka-Rejak MartynaM., ''Bunt „nosicieli tajemnicy”'' [online], 1943.pl [dostęp 08.01.2023 r.]
- ''75th commemoration of the Sonderkommando Revolt at Auschwitz–Birkenau'' [online], radicalrightanalysis.com [dostęp 08.01.2023 r.]
Pozostali ludzie w kategorii "Inne":
Awraham Stern | Stanisław Kolendo | Samuel Rosenthal | Włodzimierz Dobrowolski (1872–1937)Oceń: Załmen Gradowski