W sercu Suwałk, w obrębie historycznego rynku siennego, znajduje się Pomnik Straceń, który stanowi istotny element pamięci narodowej. Pomnik ten, zlokalizowany przy ulicy Sejneńskiej, tuż obok skrzyżowania z ulicą Utrata, jest symbolem tragicznych wydarzeń, jakie miały miejsce podczas II wojny światowej.
Obiekt ma formę prostopadłościanu, sięgającego wysokości około 6 metrów, a jego solidna konstrukcja osadzona jest na czworobocznej podstawie. Pomnik powstał w celu upamiętnienia heroicznych postaci, których losy stały się symbolem walki i cierpienia Polaków w czasach hitlerowskiej okupacji.
To właśnie 1 kwietnia 1944 roku doszło do tragicznego aktu, w wyniku którego 16 Polaków zostało powieszonych przez niemieckie wojska okupacyjne. Pomnik Straceń przypomina nie tylko o ich bohaterstwie, ale również o mrocznych chwilach w historii naszego kraju, które nie powinny zostać zapomniane.
Egzekucja szesnastu
W dniu 1 kwietnia 1944 roku na tzw. Placu Straceń doszło do tragicznej egzekucji, podczas której hitlerowcy stracili szesnastu Polaków. Zygmunt Filipowicz opisał te wydarzenia w następujący sposób: na początku 1944 roku władze okupacyjne wydały odezwy, które miały charakter ultimatum. Wymagały one zaprzestania działalności zbrojnej na terenach Suwalszczyzny oraz wydania lokalnych liderów Armii Krajowej, w tym rotmistrza Kazimierza Ptaszyńskiego. W przeciwnym razie grożono represjami, włącznie z karą śmierci.
Właściwie w wyniku braku reakcji ze strony Polaków, w dniu 31 marca 1944 roku, na rynku siennym, miejscu określonym jako strefa egzekucji, przygotowano szubienice. Wczesnym rankiem następnego dnia, Niemcy otoczyli plac i pobliskie ulice silnymi siłami. Skazańcy przybyli dwoma samochodami, które podjechały pod przygotowaną szubienicę. Ośmiu mężczyzn miało założone na szyje pętle, po czym samochód ruszył naprzód, a skazani zawisnęli na szubienicy. Podobna procedura powtórzyła się z kolejnymi skazanymi.
Podczas egzekucji jeden z mężczyzn, najmłodszy, zaledwie 16-letni, zdołał zerwać się z pętli, jednak niestety został brutalnie zastrzelony przez strażników. Ciała zamordowanych pozostały na widoku publicznym przez pewien czas, co miało na celu zastraszenie lokalnego społeczeństwa. W późnych godzinach popołudniowych ciała zostały usunięte i pochowane w pobliskim lesie szwajcarskim. Taktyka spędzenia mieszkańców miasta na miejsce egzekucji była celowym działaniem, mającym na celu pokazanie brutalności okupanta.
Egzekucję, która przeszła do historii, nadzorował kapitan SS Herman Castendyck, będący szefem suwalskiego gestapo. Po zakończeniu II wojny światowej władze polskie postanowiły upamiętnić te tragiczne wydarzenia. Już wiosną 1946 roku burmistrz Wacław Rudzki zgłosił potrzebę wystawienia pomnika. 17 sierpnia tego samego roku zarząd miasta postanowił wyznaczyć plac o powierzchni około 3 tys. m², który miał być ogrodzony i uporządkowany dla przyszłego pomnika.
Pomimo początkowych przeszkód, w czerwcu 1950 roku zaakceptowano projekt budowy pomnika, który zaproponował Związek Bojowników o Wolność i Demokrację. W dniu 23 października 1950 roku na placu Straceń odsłonięto upamiętniający pomnik, który oddał hołd szesnastu straconym Polakom. Przedtem znajdował się tam skromny krzyż, pod którym mieszkańcy składali kwiaty i wieńce.
W dwudziestą rocznicę wybuchu wojny, 6 września 1959 roku, na pomniku umieszczono tablicę pamiątkową, sfinansowaną przez lokalne społeczeństwo. Uroczystość była na tyle znacząca, że obok żołnierzy wartę honorową pełnili harcerze ze Szkoły Podstawowej nr 2. Wieniec złożyli nie tylko przedstawiciele młodzieży szkolnej, ale również pracownicy okolicznych zakładów oraz władze miasta.
Opis pomnika
Monument, mierzący około 6 metrów wysokości, jest rozmieszczony na placu, który został wydzielony z dawnego rynku siennego. Jego lokalizacja to zbieżność ulic Sejneńskiej oraz Utraty. Budowla ma postać prostopadłościanu, który delikatnie zwęża się ku górze, a całość spoczywa na niskim cokole, do którego prowadzą dwa schodki o wymiarach podstawy schodkowej wynoszących około 3×4 metry.
W górnej części pomnika znajduje się symboliczny krzyż Virtuti Militari, w który wkomponowano znaczący napis: Miejsce uświęcone męczeńską krwią Polaków walczących o wolność. Poniżej odnajdziemy informację: Tu stracili hitlerowcy dn. 1 kwietnia 1944 r. 16 Polaków. Na kolejnej, dolnej części pomnika, zamieszczona została tablica, na której widnieje tekst: Synom Suwalszczyzny poległym w II wojnie światowej: w obronie Warszawy, w bitwach pod Kockiem, Lenino, Monte Cassino, Mirosławcem, Kołobrzegiem, Budziszynem, Berlinem, w walkach partyzanckich oraz w obozach i katowniach hitlerowskich w 20-tą rocznicę najazdu hitlerowskiego na Polskę poświęcają Rodacy. Data poświęcenia tej tablicy to 1 września 1959 roku.
Na samym dole pomnika wmurowano tablicę z nazwiskami 16 zamordowanych 1 kwietnia 1944 roku. Warto zaznaczyć, że tablica z nazwiskami zawisła na tym pomniku dopiero pod koniec grudnia 2003 roku. Proces ustalenia personaliów zamordowanych mężczyzn okazał się skomplikowany, zaś jego realizacja wymagała wyjaśnienia wielu nieścisłości. W sierpniu 2009 roku na monument zainstalowano nową tablicę, która zawierała zaktualizowaną listę nazwisk ofiar kwietniowej egzekucji.
W 2008 roku pomnik został poddany remontowi, który sfinansowano z budżetu miasta. Na tylnej ścianie tego ważnego obiektu zamontowano metalową tabliczkę zawierającą informację o jego opiekunach społecznych, którymi są suwalskie Zakłady Płyt Wiórowych oraz Szkoła Podstawowa nr 6, usytuowana przy ulicy Sejneńskiej.
W Lesie Szwajcarskim
W malowniczym Lesie Szwajcarskim, ulokowanym na północ od Suwałk, znajduje się istotne miejsce pamięci. Na tym terenie spoczywają ofiary tragicznych wydarzeń, które miały miejsce 1 kwietnia 1944 roku.
Grób, który został ogrodzony, jest przykładem szacunku dla tych, którzy stracili życie. Na niewielkim postumencie umieszczono tablicę, na której widnieją nazwiska pomordowanych Polaków. To nie tylko symbol upamiętnienia, ale także przypomnienie o mrocznych chwilach w historii naszego kraju.
Przypisy
- Według informacji zawartej w tekście: (jh), Tajemnica szesnastu, „Tygodnik Suwalski” 2003, nr 26, s. 6.
- a b zob. tekst: A. Matusiewicz, Pomniki w Suwałkach, „Jaćwież” 2005, nr 31, s. 48.
- a b Z. Filipowicz, Przy placu straceń, „Tygodnik Suwalski” 2001, nr 14, s. 11.
- Herman Castendyck – w latach 1943-1944 szef gestapo w Suwałkach znany z nienawiści do Polaków i okrucieństwa przy śledztwach. Informacja na podstawie: A. Omiljanowicz, Ziemia białostocka przypomina, Lublin 1965, s. 39.
Pozostałe obiekty w kategorii "Pomniki":
Serce w granicie – kamień narzutowy upamiętniający 13. Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy w Suwałkach | Pomnik Bohaterom Września 1939 | Tablica pamiątkowa poświęcona oddziałom Garnizonu Suwałki z lat 1919-1939 | Ławeczka Marii Konopnickiej w Suwałkach | Pomnik Jana Pawła II w Suwałkach | Pomnik poświęcony pamięci prof. Knuta Olofa Falka i Szwedzkiej Ekspedycji Jaćwieskiej | Pomnik pamiątkowy przy Ośrodku Sportu i Rekreacji w SuwałkachOceń: Pomnik Straceń w Suwałkach