Rzymskokatolicki cmentarz parafialny w Suwałkach


Rzymskokatolicki cmentarz parafialny w Suwałkach stanowi ważny element kulturowy dla społeczności rzymskokatolickiej tego regionu. Nekropolia, należąca do parafii konkatedralnej św. Aleksandra, jest zlokalizowana przy ul. Zarzecze w zachodniej części miasta. Jej historia sięga roku 1820, a dzisiaj pozostaje ona największym cmentarzem w Suwałkach.

W najbardziej zabytkowej części tego miejsca można podziwiać nie tylko wiekowe nagrobki i figury nagrobne, ale także spektakularną neogotycką kaplicę cmentarną pw. Przemienienia Pańskiego, która została wzniesiona w 1854 roku według projektu znanego architekta Karola Majerskiego.

Na cmentarzu znajdują się także groby wielu znanych suwalczan, w tym m.in. Teofila Noniewicza, Edwarda Szczepanika oraz ks. Jerzego Zawadzkiego, co czyni to miejsce nie tylko miejscem spoczynku, ale także przestrzenią pamięci o lokalnych bohaterach i osobistościach.

Lokalizacja

Rzymskokatolicki cmentarz parafialny zlokalizowany jest w zachodniej części Suwałk, przy ul. Bakałarzewskiej, która stanowi fragment drogi wojewódzkiej nr 653. Warto zauważyć, że najstarsza brama główna wpisuje się w krajobraz cmentarza, ulokowana od strony ul. Zarzecze. W pobliżu znajduje się rzeka Czarna Hańcza, która dodaje malowniczego uroku tej okolicy.

W bezpośrednim sąsiedztwie cmentarza usytuowany jest Stadion Miejski, a także Osiedle Piastowskie, co czyni to miejsce łatwo dostępnym dla odwiedzających. Cmentarz graniczy z innymi nekropoliami, reprezentującymi różne wyznania: ewangelickim, prawosławnym (w tym greckokatolickim), żydowskim oraz muzułmańskim. W 1986 roku, zespół tych cmentarzy został wpisany do rejestru zabytków, co zapewnia mu ochronę prawną i podkreśla jego historyczne znaczenie.

Historia

Początki rzymskokatolickiego cmentarza parafialnego w Suwałkach datują się na 1820 rok, kiedy to miejsce pochówku mieszkańców zostało przeniesione z obszaru położonego przy współczesnym parku Konstytucji 3 Maja. Wcześniejsza nekropolia zawierała drewniany kościół, zbudowany podczas lokacji kamedulskiej. Świątynia oraz cmentarz zajmowały wówczas teren w sercu miasta, niedaleko rynku, mający około 1,8 ha. Po ponad stuletnim użytkowaniu kościół stał się w coraz gorszym stanie, a dodatkowo jego konstrukcję nadwątliła silna burza, która miała miejsce w 1818 roku.

W następnym roku podjęto decyzję o budowie nowego kościoła. W 1820 roku, w związku z rozpoczęciem prac budowlanych nowej świątyni oraz toczącymi się w mieście pracami regulacyjnymi, cmentarz został przeniesiony za Czarną Hańczę. Na nowym terenie nekropolii zbudowano drewnianą kaplicę, a w niedługim czasie w jego sąsiedztwie powstały także cmentarze innych wyznań.

Cmentarz, parkan oraz kaplica cmentarna były wówczas utrzymywane ze składek parafian. W lipcu 1852 roku Gubernator Cywilny Augustowski wydał reskrypt, który nakazywał rozszerzenie cmentarza, w związku z brakiem miejsc grzebalnych. W roku 1854 na cmentarzu, w miejscu drewnianej kaplicy, wzniesiono nową murowaną kaplicę pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, zaprojektowaną przez suwalskiego architekta Karola Majerskiego. Drewno z dawnych zabudowań zostało sprzedane, a nowa kaplica zbudowana z kamieni granitowych.

Niestety, na początku XXI wieku w starej części cmentarza miały miejsce akty dewastacji, w tym kradzieże zabytkowych kamiennych nagrobków oraz metalowych krzyży i innych elementów ogrodzeń pomników.

Układ cmentarza

Cała nekropolia charakteryzuje się kształtem litery „L”. Jej najstarszy fragment został zaprojektowany na rzucie prostokąta. W centralnej części tej sekcji znajduje się główna aleja nekropolii, która rozciąga się od głównej bramy przy ulicy Zarzecze aż do końca cmentarza. Co więcej, aleja ta otacza kaplicę, stanowiącą zakończenie najstarszej części cmentarza.

Aleja pełni także funkcję podziału nekropolii na dwie części: południową, która jest nowsza, oraz północną, starszą. W niektórych miejscach od głównej alei odchodzą w prawo i w lewo ścieżki, jednak są to rzadkie wyjątki. W młodszych odcinkach tego miejsca można zauważyć prostopadłe ścieżki, które biegną od alei głównej.

Rozmieszczenie nagrobków w młodszym fragmencie cmentarza jest znacznie bardziej uporządkowane, a ich style pochodzą głównie z drugiej połowy XX wieku. Ten odcinek kończy się przy ulicy Grunwaldzkiej, gdzie na początku XXI wieku cmentarz został rozbudowany w kierunku południowym, tworząc tym samym jego najnowszą część. Cmentarz otoczony jest solidnym kamiennym murem.

Początkowy układ nagrobków nie był poddawany żadnym regulacjom ani wytycznym, przez co pierwotnie nie istniał żaden plan cmentarza. W efekcie groby są rozmieszczone w sposób chaotyczny; często jeden rząd nagrobków rozgałęzia się w kilka, a niektóre mogą nawet zanikać. Brakuje dróżek między rzędami, co jeszcze bardziej nadaje temu miejscu unikalny charakter.

Nagrobki i pomniki

W obrębie imponującego cmentarza, jakim jest rzymskokatolicki cmentarz parafialny w Suwałkach, istnieje wiele interesujących nagrobków i pomników, które łączą w sobie elementy historyczne oraz artystyczne. W najstarszej strefie nekropolii można podziwiać nie tylko XIX-wieczne pomniki, ale także nagrobki pochodzące z późniejszych lat XX wieku. Większość z tych starszych grobów niestety jest w złym stanie, co sprawia, że częstokroć stanowią zaniedbane resztki po dawnych pochówkach. Wiele z nich traci swoje oryginalne płyty oraz mogiły, pozostawiając jedynie cokoły lub przewrócone pomniki. Roślinność porastająca nagrobki dodatkowo utrudnia odczytanie inskrypcji, zwłaszcza na tych najstarszych. Warto także zaznaczyć, że niektóre nagrobki zostały przestawione z pierwotnych miejsc, a niektóre wykorzystano do dwóch pochówków, co prawdopodobnie jest wynikiem działań oszczędnościowych ze strony rodzin lub kamieniarzy.

W tejże części cmentarza znajdują się także pomniki o wybitnej wartości artystycznej. Pośród wielu nagrobków zobaczyć można stylizowane na pnie drzew krzyże kamienne, a także bogato zdobione krzyże żeliwne, chociaż nieliczne z nich przetrwały w całości. Ciekawostką jest to, że najbardziej reprezentacyjne pomniki można znaleźć w pobliżu kaplicy, a wśród nich znajdują się pochówki wybitnych suwalczan, takich jak ks. Jerzy Zawadzki czy Edward Szczepanik.

Nowsze kwatery cmentarza charakteryzują się lepszym uporządkowaniem, mimo że można spotkać tu również pomniki z XIX i XX wieku, które sąsiadują z nagrobkami późniejszych epok. Po prawej stronie głównej alei, idąc od strony ulicy Bakałarzewskiej, znajduje się więcej takich pomników, aniżeli po lewej stronie. Przy tej samej alei stoi także pomnik upamiętniający nieznanego żołnierza.

Cmentarz ten odzwierciedla zamożność społeczności na przestrzeni lat. Możliwość odczytania stanu majątkowego pochowanych oraz ich stosunku do bliskich ukazuje, jak ważne były różne rodziny w Suwałkach w określonym czasie. Obserwacje te są szczególnie wyraźne w najstarszej części nekropolii.

Mogiła zbiorowa siedmiu ofiar terroru niemieckiego

W północno-wschodniej części cmentarza, nieopodal ogrodzenia od strony ulicy Grunwaldzkiej, znajduje się mogiła zbiorowa siedmiu ofiar terroru niemieckiego. Pochowano tu ofiary zabite przez hitlerowców w osiedlu Raczki 22 października 1944 roku. Mogiła ta jest ozdobiona kamiennym pomnikiem z krzyżem oraz tablicą pamięci, a na ziemi umieszczono siedem płyt. Całość ogrodzona jest żeliwnym płotem.

Lp.NazwiskoImięRok urodzenia
1BalcerSławomir1925
2BalcerWładysław1907
3BujnowskiPiotr1910
4DąbrowskiSebastian1907
5KrejpcioAntoni1904
6PalińskiZygmunt1904
7SurażyńskiAndrzej1911

Mogiła zbiorowa pięciu ofiar terroru niemieckiego

Kolejna mogiła zbiorowa, tym razem pięciu ofiar terroru niemieckiego, usytuowana jest w tej samej części cmentarza, blisko mogiły siedmiu ofiar. Zostały tu pochowane osoby zabite przez hitlerowców. Również tutaj stoi kamienny pomnik z centralnie umieszczonym krzyżem oraz tablicą pamięci, a w ziemi leży pięć płyt otoczonych żeliwnym płotem.

L.p.NazwiskoImięData Urodzenia
1BokuniewiczAntoni1899
2HornJanina1909
3SmolarczykEugeniusz1922
4SmolarczykIrena1925
5SmolarczykMarianna1901

Pomnik poległych w powstaniu sejneńskim

Przy głównej alei można znaleźć mogiłę zbiorową żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej, którzy zginęli w powstaniu sejneńskim 25 sierpnia 1919 roku. Ciała powstańców przetransportowano z Sejn, a ich pogrzeb odbył się 28 sierpnia. Spośród jedenastu pochowanych powstańców, jeden nie został rozpoznany. Na pomniku widnieje data rozpoczęcia powstania – 23 sierpnia 1919, a także tablica z listą poległych, odznaka POW i inskrypcja:

*”Z WASZEJ KRWI I DUSZ MĘKICHRZEST PRZYJĘŁAWOLNOŚĆ RZECZYPOSPOLITEJ”*
  • Butkiewicz Konstanty,
  • Chełmiński Stefan,
  • Grzymkowski Jan,
  • Laskowski Bronisław,
  • Romanowski Feliks,
  • Rukat Ireneusz,
  • Rynkowski Edward,
  • Słuchocki Władysław,
  • Weitman Jan,
  • Zawadzki Wacław,
  • NN.

Kwatera żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej

W pobliżu głównej alei znajduje się kwatera żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej z lat 1919–1920, gdzie mieszczą się 77 pojedyncze mogiły, usytuowane w dwóch rzędach. W kwaterze tej znajdują się także dwie mogiły wojskowych z II wojny światowej, a większość pochówków stanowią prochy nieznanych żołnierzy. Ponadto, w tym miejscu znajduje się pomnik poświęcony żołnierzom Obywatelskiej Armii Krajowej i Organizacji Wolność i Niezawisłość, którzy polegli w latach 1945–1954, a także pomnik dla 120 żołnierzy Pułku Ułanów Grochowskich imienia gen. Józefa Dwernickiego, którzy zginęli w latach 1917–1920.

Lp.NazwiskoImięData zgonu
1AmblerIgnacy23.09.1920
2DomańskiStanisław1920
3DziukKonstanty12.07.1920
4GwiazdaStanisławbrak danych
5KłoskiFranciszek17.10.1920
6KowalskiStanisław1920
7LaskowskiStefan30.09.1920
8NowakWincenty1943
9NowakowskiAdam11.03.1920
10PietrusiakAntoni18.03.1920
11PoświatowskiWładysław17.01.1920
12WalowskiWacławbrak danych
13ŻukowskiStanisław22.09.1939

Ważniejsze osobistości spoczywające na cmentarzu

Na rzymskokatolickim cmentarzu parafialnym w Suwałkach spoczywają znane i znaczące osobistości, których życiorysy na zawsze wpisały się w historię regionu. Poniżej przedstawiamy niektóre z nich:

  • Józef Gajewski (1948–2010), pełniący funkcję samorządowca oraz prezydenta Suwałk w okresach 1981–1987 oraz 2002–2010,
  • Jan Kaszuba (1937–2003), nauczyciel i działacz państwowy, który przewodniczył miastu Suwałki w latach 1975–1981,
  • Teofil Noniewicz (1851–1928), suwalski lekarz oraz społecznik, współzałożyciel wielu organizacji, w tym suwalskiego Lekarskiego Towarzystwa Naukowego oraz Towarzystwa Ochotniczej Straży Ogniowej,
  • Edward Szczepanik (1915–2005), ceniony ekonomista i ostatni premier Rządu Polskiego na uchodźstwie,
  • Jan Schmidt (1873–1928), organizator Tymczasowej Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego, który sprawował urząd prezydenta Suwałk w latach 1923–1927,
  • ks. Jerzy Zawadzki (1950–2007), duchowny katolicki i działacz charytatywny, znany jako „Pasterz suwalskiej biedoty”, który był inicjatorem powstania pierwszej szkoły podstawowej w Polsce dla dzieci romskich,
  • ks. Kazimierz Hamerszmit (1916–1996), duchowny katolicki oraz więzień Dachau.

Osoby te, przez swoje zaangażowanie w życie społeczne i polityczne, pozostawiły po sobie trwały ślad, który będzie pamiętany przez kolejne pokolenia.

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 13.05.2020 r.]
  2. grobynaradziecksyp.pl: Mogiła zbiorowa ofiar terroru niemieckiego w os. Raczki z 22.10.1944 r. [dostęp 25.06.2012 r.]
  3. grobynaradziecksyp.pl: Mogiła zbiorowa 5 ofiar terroru niemieckiego z 1944 r. [dostęp 25.06.2012 r.]
  4. rowery.olsztyn.pl: Cmentarze i pomniki walk o utrwalenie granic (1918-21 r.): Suwałki. [dostęp 25.06.2012 r.]
  5. groby.radaopwim.gov.pl: Kwatera żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej z 1919 – 1920 r. [dostęp 25.06.2012 r.]
  6. dawna-suwalszczyzna.com.pl: Na grobach zasłużonych dla Suwałk. [dostęp 24.06.2012 r.] [zarchiwizowane z tego adresu 23.09.2015 r.]
  7. Ks. Prałat Kazimierz Aleksander Hamerszmit. [dostęp 02.01.2014 r.] [zarchiwizowane z tego adresu 02.01.2014 r.]
  8. regiopedia.pl: Cmentarz rzymskokatolicki w Suwałkach. [dostęp 24.06.2012 r.]
  9. um.suwalki.pl: Zabytki Suwałk. [dostęp 24.06.2012 r.]
  10. suwalki24.pl: Parafia Św. Aleksandra (do 1920 r.). [dostęp 24.06.2012 r.]
  11. suwalki24.pl: Cmentarz parafialny kościoła św. Aleksandra – stan obecny. [dostęp 24.06.2012 r.]

Oceń: Rzymskokatolicki cmentarz parafialny w Suwałkach

Średnia ocena:4.83 Liczba ocen:6