Aleksander Margolis, znany również pod pseudonimem „Paweł Gart”, urodził się 21 lutego 1887 roku w Suwałkach. Był znaczącą postacią w polskim środowisku medycznym, pełniąc rolę lekarza internisty oraz aktywnie uczestnicząc w życiu społecznym.
Jego działalność na rzecz społeczności żydowskiej oraz ogółu populacji w Polsce, w znaczący sposób wpisała się w historię regionu, a jego życie zakończyło się 7 grudnia 1939 roku.
Życiorys
Urodził się w Suwałkach. Jego studia z zakresu medycyny odbyły się na prestiżowych Uniwersytetach w Heidelbergu oraz Strasburgu. W roku 1911 uzyskał tytuł doktora medycyny, co stanowiło ważny krok w jego karierze zawodowej. Po zakończeniu edukacji, jego praktyka lekarska miała miejsce w Łodzi, gdzie zyskał reputację jako ordynator Oddziału Chorób Zakaźnych oraz dyrektor Szpitala Miejskiego na Radogoszczu.
Był osobą bardzo zaangażowaną w działalność społeczną i jednym z czołowych liderów Bundu, organizacji, która miała znaczący wpływ na społeczność żydowską. Jego aktywność nie ograniczała się jedynie do medycyny, lecz obejmowała również działalność samorządową. Margolis pełnił funkcję ławnika łódzkiej Rady Miejskiej, a także kierownika Wydziału Zdrowia. Dodatkowo, był członkiem Zarządu Polskiej Izby Lekarskiej i uczestniczył w pracach Sądu Lekarskiego.
W listopadzie 1939 roku jego los zmienił się drastycznie, kiedy to został aresztowany podczas akcji Intelligenzaktion Litzmannstadt. Osadzono go w obozie przejściowym na Radogoszczu, w budynku byłej fabryki Michała Glazera. W obozie przebywał wraz z bliskim przyjacielem, Wincentym Tomaszewiczem, który również był zasłużonym dyrektorem Wielospecjalistycznego Szpitala Ubezpieczalni Społecznej im. Ignacego Mościckiego w Łodzi.
W grudniu 1939 roku Margolis został rozstrzelany w lesie lućmierskim, nieopodal Zgierza, razem z wieloma innymi osobami, które zostały uwięzione podczas Intelligenzaktion. W celu upamiętnienia jego pamięci, na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie, umieszczono tablicę pamiątkową, która świadczy o jego wkładzie w społeczność.
Dodatkowo, tablica upamiętniająca Aleksandra Margolisa znajduje się na terenie mauzoleum radogoskiego, które jest oddziałem Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.
Życie prywatne
Urodziny Aleksandra Margolisa miały miejsce w rodzinie żydowskiej, gdzie jego ojcem był Izrael, lekarz z Sejn, a matką Sara. Związek małżeński z Anną z domu Markson (1892–1986) zaowocował narodzinami dwóch dzieci: córki Aliny (1922–2008), która była nie tylko lekarką, ale także aktywną działaczką społeczną i uczestniczką powstania w getcie warszawskim, oraz syna Jana (1928–1998), artysty plastyka i projektanta wystaw. W rodzinie Margolisów z żoną związany był również Marek Edelman (1919–2009), który był jego zięciem.
Jego brat, Ignacy Margolis (1893–po 1939), pracował jako lekarz okulista. Razem z żoną Klarą (zm. 1965 w Łodzi) zostali deportowani na Syberię, gdzie niestety zmarł. W 1936 roku Aleksander mieszkał i prowadził gabinet w Łodzi, przy ul. Przejazd, która obecnie nosi nazwę ul. J. Tuwima 20. Tuż przed wybuchem II wojny światowej przeniósł się do willi zlokalizowanej przy ul. Mostowej (dzisiejsza ul. Aleksandra Zelwerowicza) 34a.
Prace
Wśród ważniejszych prac Aleksandra Margolisa można wymienić:
- Gruźlica w Łodzi. Studium epidemiologiczno-statystyczne. Łódź 1932,
- Insulina a gruźlica. Polska Gazeta Lekarska 3 (1924),
- O czynności żołądka w okresach początkowych gruźlicy. Polska Gazeta Lekarska (1927),
- O typach wydzielania żołądkowego. Polskie Archiwum medycyny wewnętrznej 3 (1925),
- Odczyn opaskowy w tyfusie plamistym i brzusznym,
- W sprawie patogenezy okrągłego wrzodu żołądka. Polska Gazeta Lekarska 2 (1923),
- Śledziona a marskość wątroby. Warszawskie Czasopismo Lekarskie 11(42), s. 71–74 (1934).
W 1933 roku, nakładem Księgarni F. Hoesicka, Margolis opublikował powieść zatytułowaną Zachorowałem…
Upamiętnienie
Aleksander Margolis jest postacią, która została uhonorowana poprzez wystawę zorganizowaną przez dr Ludwikę Majewską.
Tytuł ekspozycji, „Zagłada mikrokosmosu. Inteligencja w obozie w Radogoszczu 1939/40”, odnosi się do dramatycznych wydarzeń związanych z obozem w Radogoszczu, gdzie wielu ludzi straciło życie.
Wernisaż wystawy odbył się 10 października 2024 roku w Oddziale Martyrologii Radogoszcz Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.
Przypisy
- Ludwika L. Majewska, Powstańcy z bagażem Kraju Warty. Przyszli i byli uczestnicy Powstania Warszawskiego więzieni na Radogoszczu w Łodzi w czasie II wojny światowej, [w:] Beata B. Michalec, Tadeusz T. Skoczek (red.), Dziś idę walczyć, Mamo… 78. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego, Warszawa: Wydawnictwo Muzeum Niepodległości, 2022 r., s. 158, 162, ISBN 978-83-66640-87-0.
- Wernisaż wystawy: „Zagłada mikrokosmosu. Inteligencja w obozie w Radogoszczu 1939/40” [online], Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.
- Margolis-Edelman A., Ala z "Elementarza" Warszawa 2011, s. 24.
- Księga adresowa Łodzi 1936–1939, rozdz. Schematyzm miasta, s. 47.
- Rapalski Stanisław, Pierwsze dni Radogoszcza...
Pozostali ludzie w kategorii "Medycyna i zdrowie":
Ewa Krajewska | Stanisław Raułuszkiewicz | Zbigniew Brzeziński (epidemiolog) | Michał Kirkor (taternik)Oceń: Aleksander Margolis